โบราณสถานบ้านร่องไฮ

โบราณสถานบ้านร่องไฮ เงาสะท้อนอารยธรรมโบราณริมกว๊านพะเยา ริมฝั่งกว๊านพะเยา แหล่งน้ำจืดขนาดใหญ่ที่เป็นหัวใจของจังหวัดพะเยา ไม่เพียงแต่มีความงดงามทางธรรมชาติ หากยังเป็นแหล่งอารยธรรมอันทรงคุณค่า หนึ่งในพื้นที่ที่มีความสำคัญทางโบราณคดีอย่างยิ่งก็คือ “โบราณสถานบ้านร่องไฮ” ซึ่งตั้งอยู่ในตำบลแม่ใส อำเภอเมืองพะเยา

 

โบราณสถานบ้านร่องไฮเป็นชุมชนโบราณขนาดใหญ่ที่เคยรุ่งเรืองในอดีต โดยจากหลักฐานทางโบราณคดีและข้อมูลจากการสำรวจ พบว่า พื้นที่บริเวณนี้เคยเป็นที่ตั้งของศาสนสถานจำนวนมากถึง 8-9 แห่ง โดยกระจายตัวอยู่รอบชุมชนโบราณริมกว๊านพะเยา ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงความเจริญของชุมชนแห่งนี้ในยุคโบราณ โดยเฉพาะในช่วงที่ศาสนาพุทธแพร่หลายและเป็นศูนย์กลางทางจิตใจของผู้คน

 

สิ่งที่ยืนยันความเชื่อมโยงทางประวัติศาสตร์ระหว่างชุมชนบ้านร่องไฮกับศาสนสถานสำคัญของพะเยา ก็คือ “จารึกวัดติโลกอาราม” ที่ถูกค้นพบ ณ เนินสันธาตุ ซึ่งอยู่กลางกว๊านพะเยาไม่ไกลจากท้ายหมู่บ้านร่องไฮ จารึกชิ้นนี้มีความสำคัญอย่างยิ่ง เพราะเกี่ยวข้องโดยตรงกับวัดติโลกอาราม วัดสำคัญในสมัยโบราณที่มีความเกี่ยวพันกับราชวงศ์ล้านนา และเป็นศูนย์กลางพุทธศาสนาในภูมิภาคนี้

 

วัดติโลกอาราม ปัจจุบันจมอยู่ใต้น้ำของกว๊านพะเยา แต่ยังสามารถมองเห็นยอดเจดีย์โผล่พ้นผิวน้ำในฤดูแล้ง เป็นหลักฐานที่แสดงถึงความยิ่งใหญ่ของเมืองพะเยาในอดีต การค้นพบจารึกที่เนินสันธาตุ ซึ่งตั้งอยู่ใกล้กับหมู่บ้านร่องไฮ จึงช่วยยืนยันความสัมพันธ์ของชุมชนโบราณแห่งนี้กับศูนย์กลางทางศาสนาอันรุ่งเรือง

 

โบราณสถานบ้านร่องไฮจึงไม่ใช่เพียงแค่พื้นที่ว่างเปล่าที่ถูกหลงลืม แต่คือพื้นที่ประวัติศาสตร์ที่มีชีวิต เป็นเครื่องเตือนใจให้คนรุ่นหลังตระหนักถึงรากเหง้าและอารยธรรมที่เคยรุ่งเรืองริมกว๊านพะเยา ด้วยคุณค่าทางประวัติศาสตร์และโบราณคดีอย่างลึกซึ้ง พื้นที่แห่งนี้สมควรได้รับการอนุรักษ์อย่างยั่งยืน ทั้งในฐานะสมบัติล้ำค่าของชาติ และแหล่งเรียนรู้ที่เปิดเผยเรื่องราวของอดีตผ่านเศษซากแห่งกาลเวลา