วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรวิหาร (วัดพระปรางค์)

วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร หรือที่ชาวบ้านมักเรียกกันว่า “วัดใหญ่” และบางครั้งเรียกว่า “วัดพระพุทธชินราช” ถือเป็นโบราณสถานสำคัญและศูนย์รวมจิตใจของประชาชนเมืองพิษณุโลก ตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออกของแม่น้ำน่าน ภายในเขตเมืองพิษณุโลก วัดแห่งนี้ได้รับการประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานสำคัญของชาติในราชกิจจานุเบกษาเมื่อวันที่ 27 กันยายน พ.ศ. 2479 และมีการประกาศขอบเขตที่ดินเพิ่มเติมในปี พ.ศ. 2532 โดยมีเนื้อที่รวมประมาณ 15 ไร่ 3 งาน 83 ตารางวา ทำให้วัดพระศรีรัตนมหาธาตุฯ เป็นหนึ่งในแหล่งท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมที่สำคัญของจังหวัดพิษณุโลก พร้อมเผยให้เห็นความงดงามของภูมิทัศน์วัฒนธรรมโบราณที่สะท้อนถึงความรุ่งเรืองทางศิลปวัฒนธรรมของไทย

 

หลักฐานทางประวัติศาสตร์และโบราณคดี รวมถึงโบราณวัตถุที่ค้นพบ บ่งบอกว่าวัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหารน่าจะเริ่มก่อสร้างในสมัยสุโขทัย ราวพุทธศตวรรษที่ 19-2๐ โดยมีแนวคิดในการสร้างพระบรมธาตุตามคติที่นิยมในแถบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาและบริเวณใกล้เคียงในช่วงพุทธศตวรรษที่ 17-18 ลักษณะของวัดมีเจดีย์ประธานขนาดใหญ่ตั้งอยู่ตรงกลาง และวิหารทางทิศตะวันออกซึ่งเป็นที่ประดิษฐานพระอัฏฐารส การสร้างพระอัฏฐารสถือเป็นคติการสร้างที่นิยมในสมัยสุโขทัยและสะท้อนถึงความเชื่อทางพุทธศาสนาและภูมิปัญญาของช่างไทยในยุคนั้น

 

ต่อมาในสมัยอยุธยา ภายใต้รัชกาลสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ เมื่อพระมหากษัตริย์เสด็จประทับที่เมืองพิษณุโลก วัดพระศรีรัตนมหาธาตุฯ ได้รับการบูรณะและปฏิสังขรณ์ครั้งใหญ่ มีการปรับปรุงเจดีย์ประธานให้เป็นพระปรางค์แบบอยุธยา พร้อมเปลี่ยนแปลงแผนผังของวัดจากการหันหน้าไปทางทิศตะวันออกให้หันไปทางแม่น้ำ ตามคติการสร้างวัดของกลุ่มคนในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา นอกจากนี้ยังมีการก่อสร้างและบูรณะวิหาร ระเบียงคด และพระอุโบสถให้สมบูรณ์ในช่วงนี้ ทำให้วัดแห่งนี้กลายเป็นโบราณสถานที่มีคุณค่าทั้งด้านศิลปกรรมและประวัติศาสตร์

 

สิ่งที่โดดเด่นที่สุดภายในวัดคือพระพุทธชินราช ประดิษฐานในวิหารด้านทิศตะวันตก พระพุทธรูปนี้เป็นศิลปะแบบสุโขทัย สร้างขึ้นในสมัยพระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไท) และถือเป็นพระพุทธรูปสำคัญที่ได้รับความเคารพยิ่งจากพระมหากษัตริย์ไทยตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงรัตนโกสินทร์ หลักฐานในพระราชนิพนธ์เรื่อง "เที่ยวเมืองพระร่วง" ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ชี้ให้เห็นว่า พระพุทธชินราชเป็นพระพุทธรูปที่พระมหากษัตริย์ต้องสักการะเมื่อเสด็จไปเมืองพิษณุโลก ซึ่งแสดงถึงความสำคัญทางประวัติศาสตร์และความศักดิ์สิทธิ์ที่ประชาชนและราชสำนักไทยยกย่อง

 

วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร ยังเป็นตัวอย่างที่ชัดเจนของภูมิทัศน์วัฒนธรรมโบราณที่ได้รับการอนุรักษ์ไว้อย่างดี การจัดการพื้นที่วัดให้สอดคล้องกับแม่น้ำน่านและสภาพแวดล้อมเมือง ทำให้วัดมีความงดงามทั้งด้านสถาปัตยกรรมและทัศนียภาพ โดยมีสำนักศิลปากรที่ 6 สุโขทัย กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม มีบทบาทสำคัญในการส่งเสริมการอนุรักษ์ภูมิทัศน์และศิลปกรรมโบราณของวัด เพื่อให้ประชาชนและนักท่องเที่ยวได้สัมผัสกับความงดงามและคุณค่าทางประวัติศาสตร์อย่างแท้จริง

 

การเยี่ยมชมวัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหารจึงไม่เพียงเป็นการสักการะพระพุทธชินราชเท่านั้น แต่ยังเป็นโอกาสเรียนรู้ประวัติศาสตร์เมืองพิษณุโลก ความเชื่อและวิถีชีวิตของผู้คนในอดีต ตลอดจนการรับรู้ถึงความสำคัญของการอนุรักษ์แหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรมให้คงอยู่คู่ประเทศไทยอย่างสง่างาม ความงดงามของวัดแห่งนี้ยังคงสะท้อนให้เห็นถึงความเจริญรุ่งเรืองของศิลปะและสถาปัตยกรรมไทยที่มีเอกลักษณ์ไม่เหมือนใคร ทั้งยังเป็นจุดหมายสำคัญทางการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมที่ดึงดูดผู้มาเยือนจากทั่วทุกมุมโลกให้มาสัมผัสความสง่างามและคุณค่าทางประวัติศาสตร์ที่ยาวนานหลายศตวรรษ