พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ

Rating: 3.9/5 (7 votes)

วันเปิดทำการ: ทุกวัน

เวลาเปิดทำการ: 08.00 - 17.00 น.

 

ช่วงเวลา ประมาณเดือนหกของทุกปี

 

ความสำคัญ เป็นพระราชพิธีเก่าแก่ที่แสดงถึงการเริ่มต้นฤดูทำนา ซึ่งจะเป็นแบบอย่างและเสริมสร้างให้เกิดขวัญกำลังใจ รวมทั้งสิริมงคลแก่เกษตรกรไทย

 

พิธีกรรม พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญประกอบด้วย 2 พิธีรวมกัน คือ

1. พระราชพิธีพืชมงคล เป็นพระราชพิธีทางสงฆ์ ประเพณีไทย ที่กระทำกันในวันแรก ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม มีขั้นตอนพิธีที่สำคัญดังต่อไปนี้

 

1.1 เจ้าหน้าที่สำนักพระราชวังทำการอัญเชิญพระพุทธรูปประจำรัชกาลต่าง ๆ รวมทั้งรัชกาลปัจจุบัน และเทวรูปองค์สำคัญมาตั้งบนม้าหมู่ในธรรมาสน์ศิลา โดยหน้าฐานชุกชีพุทธบัลลังก์บุษบกพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร ใต้ธรรมาสน์ศิลาเป็นกระบุงเงิน กระบุงทองอย่างละคู่ ซึ่งจะบรรจุข้าวเปลือกพันธุ์ดี และถุงบรรจุเมล็ดพันธุ์พืชชนิดต่าง ๆ เช่น ผักกาด, ข้าวโพด, แตงกวา และถั่ว ฯลฯ

 

1.2 ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ซึ่งดำรงตำแหน่งพระยาแรกนา แต่งกายเครื่องแบบครึ่งยศ ประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ และเทพีทั้ง 4 แต่งกายชุดไทย ประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ จุดธูปเทียนบูชาพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร แล้วไปนั่งที่เก้าอี้เฝ้า

 

1.3 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ เมื่อเสด็จพระราชดำเนินเข้าสู่พระอุโบสถ ทรงจุดธูปเทียนบูชาพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรและพระพุทธรูปสำคัญ โดยพระราชาคณะถวายศีลจบแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ก็ทรงพระสุหร่ายถวายดอกไม้บูชาแก่พระพุทธคันธารราษฏร์ ทรงอธิษฐานเพื่อความสมบูรณ์แห่งพืชผลของราชอาณาจักรไทย

 

1.4 หัวหน้าพราหมณ์อ่านประกาศพระราชพิธีพืชมงคล พระสงฆ์เจริญพุทธมนต์

 

1.5 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ ทรงหลั่งน้ำสังข์ พระราชทานใบมะตูม ทรงเจิมพระราชทานธำมรงค์กับพระแสงปฏักแก่พระยาแรกนา ส่วนเทพีทั้ง 4 ทรงหลั่งน้ำสังข์พระราชทานใบมะตูม ทรงเจิม พนักงานประโคมฆ้องชัย

 

1.6 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงประเคนจตุปัจจัยไทยธรรม พระสงฆ์ถวายอนุโมทนา ถวายอดิเรก

 

2. พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ซึ่งเป็นพิธีพราหมณ์โดยกระทำกันในตอนเช้าของวันรุ่งขึ้น ณ มณฑลท้องสนามหลวง ซึ่งจัดตั้งโรงพิธีประดิษฐานเทวรูปสำคัญ เช่น พระอิศวร, พระพรหม และพระนารายณ์ ฯลฯ มีขั้นตอนพิธีสำคัญตามลำดับดังนี้

 

2.1 พระยาแรกนาพร้อมด้วยเทพีทั้งแต่งกายตามแบบประเพณีโบราณ เดินทางออกจากวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ไปยังมณฑลพิธีสนามหลวง

 

2.2 พระยาแรกนาเข้าสู่โรงพิธี จุดธูปเทียนบูชาเทวรูปสำคัญ หัวหน้าพราหมณ์หลั่งน้ำสังข์ที่มือ และให้ใบมะตูมแก่พระยาแรกนาและเทพีทั้ง 4

 

2.3 พระยาแรกนาตั้งสัตยาธิษฐาน นั้นจะมีการหยิบผ้านุ่งแต่งกายหรือเสี่ยงทายผ้านุ่ง โดยการสอดมือหยิบผ้านุ่งที่วางเรียงรายอยู่ใต้ผ้าคลุม โดยจะมีผ้านุ่งรวม 3 ผืน คือ ขนาดกว้าง 4, 5, 6 คืบ ซึ่งเมื่อพระยาแรกนาหยิบได้ผ้านุ่งผืนใด จะสวมผ้าผืนนั้นทับลงบนผ้านุ่งเดิม คำพยากรณ์ของผ้านุ่งเสี่ยงทายมีดังนี้

ผ้า 4 คืบ พยากรณ์ว่าน้ำจะมาก นาที่ดอนสมบูรณ์ นาที่ลุ่มเสียหายบ้าง

 

ผ้า 5 คืบ พยากรณ์ว่าน้ำมีปริมาณพอดี นาที่ดอนเสียหายบ้าง นาที่ลุ่มสมบูรณ์

 

ผ้า 6 คืบ พยากรณ์ว่าน้ำน้อย นาที่ดอนเสียหายบ้าง นาที่ลุ่มสมบูรณ์

 

2.4 โดยเมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ เสด็จพระราชดำเนินเป็นประธานในพระราชพิธี เรียบร้อยแล้วพระยาแรกจะนำเข้ากราบถวายบังคม 3 ครั้ง จากนั้นโดยเดินเข้าสู่ลานแรกนาเพื่อเจิมคันไถ เจิมพระโค

 

2.5 ถึงเวลามงคลอุดมฤกษ์ โหรหลวงจะทำการลั่นฆ้องชัย และพราหมณ์เชิญเทวรูปเดินนำหน้าพระโค ซึ่งตามด้วยพระยาแรกนาเดินไถดะโดยรี 3 รอบ โดยขวาง 3 รอบ อีกทั้งหว่านธัญญพืชจากกระบุงเงิน กระบุงทองของเทพีทั้ง 4 ลงบนดิน จากนั้นไถกลบอีก 3 รอบ โดยพระยาแรกนาและเทพีทั้ง 4 เดินกลับไปที่โรงพิธีพราหมณ์ จากนั้นเจ้าพนักงานปลดพระโคออกจากแอก ซึ่งพราหมณ์จัดวางอาหารเสี่ยงทาย 7 สิ่ง ดังนี้ ข้าวเปลือก, ข้าวโพด, ถั่ว, งา, เหล้า, น้ำ และหญ้า เมื่อพระโคกินสิ่งใด โดยโหรหลวงจะถวายคำพยากรณ์

 

2.6 เจ้าหน้าที่อ่านรายชื่อเกษตรกรผู้ชนะเลิศการประกวดข้าว เพื่อเบิกตัวเข้ารับพระราชทานโล่เกียรติคุณ

 

2.7 พระยาแรกนา และเทพีทั้ง 4 จะขึ้นรถยนต์หลวงจากมณฑลพิธีสนามหลวง จากนั้นจะไปยังแปลงนาทดลองในพระราชฐานสวนจิตรลดา หว่านพืชพันธุ์ธัญญหารที่ได้รับพระราชทานโดยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ ลงในแปลงนาทดลอง โดยสำหรับนำไปใช้ในงานพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญของปีต่อไป

 

พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ที่เที่ยวกรุงเทพ นั้นถือเป็นพระราชพิธีเก่าแก่ที่กระทำต่อเนื่องกันมาตั้งแต่สมัยสุโขทัย สมัยกรุงศรีอยุธยา สมัยรัตนโกสินทร์ จนถึง พ.ศ.2479 ก็ว่างเว้นไประยะหนึ่งจนถึง พ.ศ.25๐3 ต่อมาคณะรัฐมนตรีมีมติฟื้นฟูพระราชพิธีนี้ขึ้นใหม่อีกครั้ง และทำสืบเนื่องมาจนถึงทุกวันนี้ ตั้งแต่ พ.ศ.25๐9 เป็นต้นมา ซึ่งคณะรัฐมนตรีลงมติให้วันพระราชพิธีพืชมงคลแรกนาขวัญเป็นวันเกษตรกรประจำปี

 

ในสมัยโบราณพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลนั้นเป็นพิธีเฉพาะทางพราหมณ์เท่านั้น แต่ต่อมาถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้เพิ่มพิธีทางสงฆ์ด้วย โดยปัจจุบันยังคงยึดถือตามแบบธรรมเนียมการปฏิบัติโบราณ จึงมีการดัดแปลงบางส่วนเพื่อให้เหมาะสมกับสมัยนิยม เช่น พระราชพิธีพืชมงคลเพื่อทำขวัญพืชพันธุ์ต่าง ๆ ด้วยพิธีทางสงฆ์ จะทำกันที่ท้องสนามหลวง ในส่วนพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญทำที่ทุ่งส้มป่อยนอกเขตพระนครหรือที่อื่น ๆ บ้าง ซึ่งแต่ในปัจจุบันพระราชพิธีพืชมงคลทำที่พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม และพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญทำที่ท้องสนามหลวง เป็นต้น

 

เป้าหมายสำคัญของการประกอบพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เพื่อเป็นการทำขวัญและเพื่อความอุดมสมบูรณ์ของพืชพันธุ์ธัญญาหาร เนื่องจากข้าวเป็นอาหารหลักของคนไทย และเกษตรกรรมก็เป็นอาชีพหลักของคนไทยมาตั้งแต่สมัยโบราณ ดังนั้นประเพณีไทยหลายอย่างมักเกี่ยวข้องกับวิถีชีวิตของเกษตรกร พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญจึงถือว่าเป็นสิริมงคลแก่พืชผลที่จะเพาะปลูกประจำปี

 

กำหนดเวลาการประกอบพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ทำกันประมาณเดือนหกของทุกปี เพราะเป็นระยะเวลาที่เหมาะสมในการเริ่มต้นทำนาในประเทศไทย แต่ไม่มีการกำหนดวันที่แน่นอน เนื่องจากต้องพิจารณาฤกษ์ยามที่เหมาะสมในแต่ละปี