พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านไทเขิน

Rating: 3.5/5 (15 votes)

วันเปิดทำการ: ทุกวัน

เวลาเปิดทำการ: 09.00–16.00 น.

 

พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านไทเขิน บ้านต้นแหนน้อย อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ เป็นแหล่งเรียนรู้วัฒนธรรมชาติพันธุ์ที่สำคัญของภาคเหนือ ถ่ายทอดวิถีชีวิตดั้งเดิมและภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาวไทเขินผ่านสิ่งของเครื่องใช้โบราณ เครื่องมือเกษตร เครื่องประดับ และวัตถุจัดแสดงหลากหลายหมวดหมู่ที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์และมรดกวัฒนธรรม ซึ่งช่วยให้ผู้มาเยือนเข้าใจรากเหง้า ความเชื่อ และวิถีชีวิตของชุมชนในอดีตอย่างลึกซึ้ง

 

พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านไทเขินเริ่มต้นจากการสะสมเหรียญเก่า ได้แก่ เงินโสรส เงินอัฐ เงินเสี้ยว เงินพดด้วง และเครื่องเงินที่สืบทอดของตระกูล โดยนายเอนก ปวงคำ ผู้ก่อตั้งพิพิธภัณฑ์ จากจุดเริ่มเล็ก ๆ ในการเก็บของรักของหวง กลายเป็นแรงบันดาลใจให้เจ้าของตั้งใจรวบรวมสิ่งของอื่น ๆ เพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ทั้งจากการเก็บเอง การขอรับบริจาคจากญาติพี่น้อง และคนในหมู่บ้าน เพื่อไม่ให้ของสำคัญที่สะท้อนตัวตนของชาวไทเขินสูญหายไปตามกาลเวลา

 

เมื่อก้าวเข้าสู่ตัวพิพิธภัณฑ์ ผู้มาเยือนจะพบการจัดแสดงสิ่งของตามหมวดหมู่ต่าง ๆ อย่างเป็นระบบ เริ่มจากหมวดประวัติความเป็นมาของชาติพันธุ์เขินที่เล่าเรื่องการอพยพ การตั้งถิ่นฐาน และบริบททางประวัติศาสตร์ของกลุ่มคนไทเขินในพื้นที่สันป่าตอง ต่อด้วยหมวดถ้วยชามโบราณที่สะท้อนรูปแบบศิลปะ การใช้สอย และร่องรอยวิถีชีวิตในครัวเรือน ชามบางใบมีรอยซ่อมที่บอกเล่าความประหยัดและความผูกพันของเจ้าของกับสิ่งของชิ้นนั้นได้เป็นอย่างดี

 

อีกโซนหนึ่งที่น่าสนใจคือส่วนของแม่พิมพ์ทองและเครื่องใช้ของช่าง ซึ่งแสดงให้เห็นภูมิปัญญางานหัตถกรรมโบราณของคนในชุมชน ตั้งแต่แม่พิมพ์ กระเบื้องแบบต่าง ๆ เครื่องมือโลหะ ไปจนถึงของใช้ที่เกี่ยวข้องกับการสร้างสรรค์เครื่องประดับและของศักดิ์สิทธิ์ สิ่งของในหมวดนี้ไม่ได้มีเพียงความสวยงาม แต่ยังสะท้อนทั้งเทคนิคฝีมือ ความเชื่อ และความศรัทธาที่ถูกร้อยเรียงอยู่ในทุกขั้นตอนของการทำงานของช่างในอดีต

 

หมวดเครื่องใช้ในครัวและห้องนอนก็เป็นอีกส่วนที่ช่วยให้ผู้มาเยือนได้เห็นภาพชีวิตประจำวันของชาวไทเขินในยุคก่อนอย่างชัดเจน เครื่องใช้ในครัว เช่น หม้อดิน เตาถ่าน กระบุง กระติ๊บ และภาชนะต่าง ๆ ถูกจัดวางในลักษณะที่ชวนให้นึกถึงครัวในบ้านจริง ๆ ขณะที่ห้องนอนก็เต็มไปด้วยผ้าทอมือ ตู้ไม้ และของใช้ส่วนตัวที่ทำให้รู้สึกได้ถึงอ温ุของชีวิตครอบครัวในบ้านไม้แบบพื้นบ้านล้านนา

 

นอกจากนี้ พิพิธภัณฑ์ยังมีการจัดแสดงเครื่องชั่ง ตวง วัด ตั้งแต่สมัยโบราณจนถึงยุคปัจจุบัน ทำให้ผู้เข้าชมมองเห็นพัฒนาการของเครื่องมือที่เกี่ยวข้องกับการซื้อขายและการแลกเปลี่ยนสินค้าในชุมชน รวมถึงหมวดเครื่องเสียงโบราณ เหรียญโบราณและเงินในยุคปัจจุบัน อาวุธพื้นบ้าน และเครื่องดนตรีพื้นบ้านที่ใช้ประกอบงานบุญประเพณีต่าง ๆ ของชาวไทเขิน ทั้งหมดนี้ช่วยให้ภาพของชุมชนไม่ได้ถูกมองจากมิติเดียว แต่มีทั้งเศรษฐกิจ วิถีชีวิต ความบันเทิง และการป้องกันตนเองในยุคก่อนรวมอยู่ด้วย

 

โซนที่มักดึงดูดความสนใจของผู้มาเยือนเป็นพิเศษคือส่วนจัดแสดงเครื่องมือทำนาและกับดักสัตว์ ชิ้นสำคัญอย่างคันไถ คราดไม้ กระบุงดักปลา ลอบดักสัตว์ และกับดักชนิดต่าง ๆ แสดงให้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ รวมถึงภูมิปัญญาในการออกแบบเครื่องมือที่สอดคล้องกับสิ่งแวดล้อมรอบตัว ใครที่เติบโตในเมืองใหญ่เมื่อได้มาเห็นของเหล่านี้ก็จะเข้าใจมากขึ้นว่ากว่าข้าวหนึ่งจานหรือปลาแต่ละตัวจะมาวางอยู่บนโต๊ะอาหารนั้น ต้องอาศัยความยากลำบากและสติปัญญามากเพียงใด

 

ด้านดนตรีและศิลปะการแสดงก็มีพื้นที่ในพิพิธภัณฑ์เช่นกัน ผ่านการจัดแสดงเครื่องดนตรีพื้นบ้าน ทั้งซอ สะล้อ กลอง และเครื่องดนตรีที่เกี่ยวข้องกับพิธีกรรมในชุมชนไทเขิน แม้ในวันที่ไม่มีการบรรเลงจริง ผู้มาเยือนก็สามารถจินตนาการถึงเสียงดนตรีและบรรยากาศของงานบุญในอดีตได้จากเครื่องดนตรีที่วางเรียงรายและภาพถ่ายประกอบที่จัดแสดงอยู่เคียงข้างกัน

 

เมื่อมองในภาพรวม พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านไทเขินจึงเป็นมากกว่าที่เก็บของเก่า เพราะทุกชิ้นล้วนมีเจ้าของ มีเรื่องเล่า และมีสายใยเชื่อมโยงกับผู้คนในชุมชน พิพิธภัณฑ์แห่งนี้เกิดจากพลังของชุมชนอย่างแท้จริง ทั้งการบริจาคสิ่งของ การช่วยกันดูแลรักษา และการเป็นเจ้าบ้านคอยต้อนรับนักท่องเที่ยว เด็กและเยาวชนในหมู่บ้านเองก็มีโอกาสเข้ามาเรียนรู้ประวัติศาสตร์ของบรรพบุรุษผ่านวัตถุจริงที่จับต้องได้ ทำให้คำว่า “รากเหง้า” ไม่ใช่เพียงแนวคิด抽象 แต่กลายเป็นสิ่งที่มองเห็นและสัมผัสได้

 

การเดินทางไปยังพิพิธภัณฑ์พื้นบ้านไทเขิน สามารถเริ่มต้นจากตัวเมืองเชียงใหม่ โดยใช้ทางหลวงหมายเลข 108 สายเชียงใหม่–ฮอด ขับตรงไปจนถึงช่วงหลักกิโลเมตรที่ 31–32 จากนั้นให้กลับรถและสังเกตทางซ้ายมือ จะพบตลาดต้นแหนหลวง ให้เลี้ยวซ้ายเข้าทางข้างตลาด แล้วขับต่อไปตามเส้นทางต้นแหน–บ้านกาดประมาณ 1.5 กิโลเมตร เมื่อข้ามสะพานแม่น้ำขานไปจะถึงสี่แยกบ้านต้นแหนน้อย จากนั้นขับตรงอีกราว 100 เมตร ก็จะถึงตัวพิพิธภัณฑ์ที่ตั้งอยู่ท่ามกลางชุมชนบ้านต้นแหนน้อย บรรยากาศเงียบสงบเป็นกันเอง เหมาะกับการเดินชมอย่างสบาย ๆ

 

ด้วยลักษณะของพิพิธภัณฑ์ที่อยู่ในชุมชน ไม่ใช่แหล่งท่องเที่ยวขนาดใหญ่ ผู้มาเยือนจึงควรมองการเดินทางมาที่นี่เสมือนการมาเยี่ยมบ้านญาติผู้ใหญ่ มากกว่าการไปสถานที่ท่องเที่ยวเชิงพาณิชย์ การแต่งกายสุภาพ พูดคุยด้วยความเคารพ และขออนุญาตก่อนถ่ายภาพในบางจุด ถือเป็นมารยาทเล็ก ๆ ที่ช่วยให้บรรยากาศระหว่างนักท่องเที่ยวกับคนในชุมชนอบอุ่นและเป็นมิตรยิ่งขึ้น

 

 

ตอบ: เหมาะกับผู้ที่สนใจวัฒนธรรม วิถีชีวิตพื้นบ้าน ประวัติศาสตร์ชาติพันธุ์ นักศึกษา และนักท่องเที่ยวที่ต้องการสัมผัสบรรยากาศชุมชนของชาวไทเขินอย่างใกล้ชิด

 

ตอบ: โดยทั่วไปไม่จำเป็นต้องจองล่วงหน้า หากเป็นกลุ่มเล็กสามารถเข้าชมได้เลยในเวลาเปิดทำการ แต่หากไปเป็นหมู่คณะหรือกลุ่มศึกษาดูงาน แนะนำให้ประสานกับชุมชนหรือศูนย์วัฒนธรรมไทเขินล่วงหน้า

 

ตอบ: โดยทั่วไปใช้เวลาประมาณ 45–90 นาที หากต้องการอ่านป้ายข้อมูลและสังเกตรายละเอียดของวัตถุจัดแสดงอย่างเต็มที่ ควรเผื่อเวลาอย่างน้อย 1.5–2 ชั่วโมง

 

ตอบ: โดยมากสามารถถ่ายภาพได้ แต่ควรระมัดระวังไม่สัมผัสหรือเคลื่อนย้ายวัตถุจัดแสดง และปฏิบัติตามคำแนะนำของผู้ดูแลหรือคนในชุมชน

 

ตอบ: โดยทั่วไปพิพิธภัณฑ์ชุมชนลักษณะนี้มักไม่เก็บค่าเข้าชมอย่างเป็นทางการ และอาจเปิดให้ผู้สนใจเข้าชมฟรีพร้อมเปิดรับบริจาคเพื่อช่วยดูแลสถานที่ แนะนำให้ตรวจสอบข้อมูลล่าสุดกับชุมชนก่อนเดินทาง

 

ตอบ: สามารถจัดทริปแบบครึ่งวันหรือหนึ่งวันเต็มได้ โดยรวมการแวะชมเวียงท่ากาน ตลาดต้นแหนอุดมโชค อ่างเก็บน้ำหนองสะเรียม หรือแวะคาเฟ่และที่พักในอำเภอสันป่าตอง เพื่อให้เห็นทั้งมิติประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และวิถีชีวิตร่วมสมัยของผู้คนในพื้นที่