อ่างเก็บน้ำห้วยลาน

Rating: 2.9/5 (7 votes)

วันเปิดทำการ: โดยทั่วไปทุกวัน (เป็นพื้นที่อ่างเก็บน้ำ/โครงการพัฒนาในพื้นที่ แนะนำเที่ยวแบบเคารพกติกาชุมชนและไม่รบกวนงานของเจ้าหน้าที่)

เวลาเปิดทำการ: แนะนำ 06:00 – 18:00 น. (แสงเช้า–เย็นสวย เหมาะกับเดินเล่นริมอ่าง ถ่ายภาพ และดูพระอาทิตย์ตก)

 

อ่างเก็บน้ำห้วยลาน ในมุมคนเที่ยวอาจดูเป็น “ทะเลสาบบนเขา” ที่ลมดี วิวโล่ง และเหมาะกับการมาปิคนิคหรือกางเต็นท์แบบเรียบง่าย แต่ถ้ามองให้ลึกกว่านั้น ที่นี่คือจุดศูนย์กลางของระบบจัดการน้ำระดับลุ่มน้ำที่ถูกคิดมาเพื่อ “ให้ป่ากลับมาทำงาน” และ “ให้คนมีน้ำใช้ทั้งปี” ไปพร้อมกัน ภาพของผิวน้ำที่นิ่งในฤดูหนาวหรือสีเขียวเข้มหลังฝนจึงไม่ใช่แค่ความสวยงาม มันคือผลลัพธ์ปลายทางของการดูแลต้นน้ำ การฟื้นฟูพื้นที่ป่า และการจัดสรรน้ำให้เกษตรกรรมกับประมงชุมชนเดินไปด้วยกันได้

 

เรื่องของห้วยลานเริ่มจาก “โจทย์จริง” ของพื้นที่ คือสภาพต้นน้ำที่เคยถูกใช้หนักจนป่าเสื่อมโทรม น้ำต้นลำห้วยมีความไม่สม่ำเสมอ และชุมชนมีความเสี่ยงเรื่องน้ำเพื่อการเกษตร เมื่อวันที่ 16 กุมภาพันธ์ 2530 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินบริเวณห้วยลาน บ้านปง หมู่ที่ 8 (ยุคที่ยังอยู่ในอำเภอสันกำแพง ก่อนมีการปรับเขตการปกครองจนกลายเป็นอำเภอแม่ออนในเวลาต่อมา) และมีพระราชดำริให้พัฒนาพื้นที่ต้นน้ำ โดยเน้นการจัดตั้งงานเพาะชำกล้าไม้และปลูกป่าเพื่อให้เกิดความชุ่มชื้นรอบอ่างเก็บน้ำ และให้ “นำผลการทดลอง” จากศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้ฯ มาขยายผลในพื้นที่ห้วยลานด้วย เพื่อให้วิธีจัดการป่า–น้ำที่พิสูจน์แล้วว่าเหมาะสม ถูกนำมาใช้จริงกับชุมชนอื่น ๆ ได้อย่างเป็นระบบ 

 

จากนั้นจึงเกิดแนวคิดที่ชัดขึ้นว่า “น้ำ” ของห้วยลานไม่ควรถูกมองเป็นแค่แหล่งกักเก็บปลายทาง แต่ต้องผูกกับภูมิทัศน์ทั้งผืน ตั้งแต่สันเขา ตีนเขา ห้วยสาขา ไปจนถึงพื้นที่ทำกิน เพราะถ้าต้นน้ำพัง ต่อให้สร้างอ่างใหญ่แค่ไหนก็ยากจะได้คุณภาพน้ำที่ดีและน้ำที่ไหลสม่ำเสมอ เป้าหมายของโครงการที่จังหวัดเชียงใหม่สรุปไว้จึงไม่ใช่แค่สร้างอ่างเก็บน้ำ แต่เป็นการรักษาระบบนิเวศ ฟื้นฟูป่า และทำให้ลำน้ำมีน้ำและคุณภาพน้ำที่ดีตลอดปี เพื่อยกระดับชีวิตความเป็นอยู่ของราษฎรในลุ่มน้ำ 

 

สิ่งที่ทำให้ห้วยลาน “น่าสนใจเชิงระบบลุ่มน้ำ” คือการถูกออกแบบให้ทำงานร่วมกับแหล่งน้ำอื่น ๆ ในพื้นที่เดียวกัน ไม่ได้ยืนเดี่ยวแบบอ่างท่องเที่ยวทั่วไป ตามข้อมูลพื้นที่ที่คุณให้มา โครงการฯ ครอบคลุมพื้นที่ราว 12,500 ไร่ อยู่ในลุ่มน้ำห้วยลาน ห้วยป่าไร่ และดอยโตน มีช่วงความสูงตั้งแต่ประมาณ 478–1,015 เมตรจากระดับน้ำทะเล และมีปริมาณฝนเฉลี่ยราว 1,129 มม./ปี ภาพรวมนี้ทำให้เราเห็น 2 อย่างชัดมาก คือ (1) พื้นที่มีความต่างระดับสูง น้ำไหลเร็วและพา “ดิน–ตะกอน” ลงอ่างได้ง่ายถ้าป่าต้นน้ำไม่สมบูรณ์ และ (2) ปริมาณฝนเฉลี่ยไม่ใช่น้อย แต่ความท้าทายจริงคือ “ฝนตกกระจุก” กับ “หน้าแล้งยาว” ดังนั้นระบบอ่างจึงต้องช่วยเก็บน้ำช่วงฝนไว้ใช้ช่วงแล้ง พร้อมกับลดการชะล้างหน้าดินด้วยการคืนป่าให้กลับมาช่วยซับน้ำและกรองตะกอน

 

ในภาคสนาม ถ้าคุณมาห้วยลานแล้วลองสังเกต “ขอบเขตการใช้ประโยชน์” รอบอ่าง คุณจะเห็นความตั้งใจแบบค่อยเป็นค่อยไป พื้นที่บางส่วนถูกใช้เป็นโซนพักผ่อน–ถ่ายภาพ แต่แก่นแท้ยังเป็นพื้นที่ทำงานของโครงการและชุมชน จังหวะของที่นี่จึงไม่ใช่สถานที่ท่องเที่ยวเมืองที่มีสิ่งอำนวยความสะดวกเต็มระบบ แต่มันเหมาะกับคนที่อยากเห็นธรรมชาติแบบไม่แต่งฉาก ได้เดินช้า ๆ ริมน้ำ ฟังเสียงลมบนผืนน้ำ และเข้าใจว่าความสงบที่ได้มาเกิดจากการจัดการทรัพยากรที่จริงจัง

 

ถ้าถามว่า “ห้วยลานต่างจากอ่างอื่นในแม่ออนยังไง” ให้คิดแบบนี้: แม่ออนเป็นอำเภอที่ภูมิประเทศเป็นรอยต่อภูเขา–ที่ราบ มีทั้งแหล่งท่องเที่ยวชื่อดัง (เช่น แม่กำปอง) และพื้นที่โครงการ/ป่าต้นน้ำ (เช่น แม่ตะไคร้) ดังนั้นอ่างเก็บน้ำในโซนนี้มักทำหน้าที่ 2 ชั้นพร้อมกัน คือชั้นแรกเป็นแหล่งน้ำเพื่อชุมชน (เกษตร–ประมง–อุปโภคบริโภค) ชั้นที่สองเป็น “ภูมิทัศน์สาธารณะ” ให้คนมาใช้อากาศ ใช้พื้นที่พักใจ แต่ห้วยลานจะเด่นตรงที่โยงกับงานฟื้นฟูป่าและการขยายผลองค์ความรู้จากศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้ฯ แบบตรง ๆ ตามพระราชดำริ ทำให้มันมีความเป็น “พื้นที่สาธิตเชิงระบบ” มากกว่าหลายอ่างที่เกิดขึ้นเพื่อชลประทานเป็นหลัก 

 

เปรียบเทียบให้จับภาพง่ายขึ้น: “อ่างเล็ก” อย่างดอยโตนและห้วยป่าไร่ (ที่ถูกกล่าวถึงในชุดแนวคิดเดียวกันของพื้นที่) มักทำหน้าที่เหมือนแบตเตอรี่สำรองในลุ่มน้ำย่อย ช่วยเก็บน้ำเฉพาะจุด ลดความเสี่ยงหน้าแล้ง และช่วยกระจายแรงกดดันจากอ่างหลัก ขณะที่ห้วยลานเป็นเหมือนจุดรับน้ำ/จุดถ่วงสมดุลของพื้นที่กว้างกว่า เมื่อระบบทำงานร่วมกันดี คุณจะได้ประโยชน์ 3 อย่างพร้อมกัน คือ (1) น้ำต้นทุนมีเสถียรภาพขึ้น (2) การชะล้างตะกอนลดลงเพราะป่าต้นน้ำกลับมาช่วยซับน้ำ และ (3) คุณภาพน้ำดีขึ้นจากการที่พื้นที่ต้นน้ำถูกดูแลแบบทั้งผืน ไม่ใช่แก้เฉพาะปลายน้ำ

 

“พื้นที่เงียบที่มีท้องฟ้าจริง” เพราะที่นี่ถูกสื่อสารในธีมชุมชนท้องฟ้ามืด/การดูดาวด้วยเหมือนกัน (มีหน้าแนะนำชุมชนและข้อมูลติดต่อการจัดการพื้นที่/ชุมชน) ซึ่งทำให้ห้วยลานไม่ใช่แค่ไปตอนเย็นแล้วกลับ แต่สามารถวางแผนกิจกรรมแบบเบา ๆ เช่น ดูดาว ถ่ายทางช้างเผือก หรือเรียนรู้การลดแสงรบกวนร่วมกับชุมชนได้ด้วย โดยรายละเอียดการประสานงานมักจะอ้างอิงหน่วยงานในพื้นที่และเทศบาลตำบลออนใต้

 

กิจกรรมที่คนส่วนใหญ่ทำที่ห้วยลานมีอยู่ไม่กี่อย่าง แต่ทำให้ “ดี” ได้ง่ายถ้าจัดเวลาเป็น ได้แก่ เดินเล่นริมอ่างช่วงเช้าเพื่อรับลมและถ่ายภาพผิวน้ำ, มาเย็นเพื่อดูพระอาทิตย์ตกที่สะท้อนผิวน้ำ, นั่งปิคนิคแบบเก็บขยะกลับทุกชิ้น, และถ้าจะกางเต็นท์หรือทำกิจกรรมกลางคืน ควรคุยกับชุมชน/เจ้าหน้าที่ก่อนเพื่อความปลอดภัยและไม่รบกวนคนทำงานหรือชาวบ้านในพื้นที่

 

การเดินทาง ถ้าขับรถจากตัวเมืองเชียงใหม่ ให้ตั้งต้นแบบง่าย ๆ คือมุ่งหน้าโซนสันกำแพง–แม่ออน แล้วใช้พิกัด “อ่างเก็บน้ำห้วยลาน / Huai Lan Reservoir” ในแผนที่นำทาง (ปลายทางอยู่ในพื้นที่ตำบลออนใต้ แม่ออน) ช่วงท้ายทางมักเป็นถนนชุมชนและทางเข้าพื้นที่โครงการ ควรขับด้วยความเร็วต่ำ ระวังโค้งและรถท้องถิ่น โดยเฉพาะหน้าฝนที่อาจมีดินไหลหรือเศษหินเล็ก ๆ บนผิวทาง ถ้ามาจากโซนแม่กำปอง/บ้านสหกรณ์ ก็สามารถวางแผนแวะเป็นสเต็ปเดียวกันได้ เพราะระยะทางเชื่อมกันไม่ไกลนัก (จุดแข็งของพื้นที่นี้คือจัดทริปสั้น ๆ ได้โดยไม่ต้องขับวนกลับเข้าตัวเมือง)

 

ท่องเที่ยวอย่างรับผิดชอบที่ห้วยลาน “ทำได้จริง” และส่งผลจริง เพราะนี่คือพื้นที่ที่ธรรมชาติและชุมชนใช้ร่วมกันตลอดปี หลักคิดง่าย ๆ คือ (1) ไม่ทิ้งขยะและไม่ทิ้งเศษอาหารลงน้ำ (2) ไม่ส่งเสียงดังช่วงค่ำถ้ามีคนพักหรือมีบ้านเรือนใกล้เคียง (3) ไม่ใช้ไฟส่องสว่างแรง ๆ ฟุ่มเฟือยหากมาดูดาว เพราะแสงรบกวนทำลายทั้งบรรยากาศและคุณค่าท้องฟ้า (4) ไม่ลงเล่นน้ำ/กิจกรรมเสี่ยงในจุดที่ไม่ได้จัดไว้ (5) ถ้าพาเด็กหรือผู้สูงอายุมาด้วย ให้เน้นโซนที่เข้าถึงง่ายและมีพื้นที่ปลอดภัยมากกว่าเดินลุยริมตลิ่ง

 

ถ้าคุณอยาก “เข้าใจห้วยลานแบบครบระบบ” ลองใช้วิธีเที่ยวแบบสังเกต 3 ชั้น: ชั้นแรกคือชั้นภูมิทัศน์ (สันเขา–ป่า–ผิวน้ำ), ชั้นที่สองคือชั้นการใช้ประโยชน์ (เกษตร–ประมง–พื้นที่สาธารณะ), และชั้นที่สามคือชั้นการจัดการ (การฟื้นฟูป่า การดูแลลำน้ำ การประสานงานหน่วยงานในพื้นที่) วิธีนี้ทำให้ห้วยลานไม่ใช่แค่จุดเช็กอิน แต่เป็น “บทเรียนสั้น ๆ” เรื่องลุ่มน้ำที่เราเห็นของจริงได้ใน 1 วัน

 

ห้วยลานให้ความรู้สึกต่างจากอ่างใหญ่ที่เป็นแลนด์มาร์กท่องเที่ยว เพราะความสงบของมันมาจากการเป็นพื้นที่ทำงานและพื้นที่ชุมชนมาก่อนท่องเที่ยวเสมอ แต่ในความเรียบง่ายนั้นเอง คุณจะได้ทั้งวิว ได้ทั้งลม ได้ทั้งท้องฟ้า และได้ทั้งความเข้าใจว่าทำไม “การปลูกป่า–จัดการน้ำ–ทำกินอย่างพอดี” ถึงเป็นเรื่องเดียวกัน ไม่ใช่คนละเรื่อง

 

 

ตอบ: ถ้าอยากได้วิวและอากาศสบาย แนะนำเช้า (ลมเย็น คนไม่เยอะ) หรือช่วงเย็นก่อนพระอาทิตย์ตก (แสงสะท้อนผิวน้ำสวยมาก) ส่วนหน้าฝนจะเขียวสดและน้ำเต็ม แต่ควรระวังถนนลื่นและสภาพอากาศเปลี่ยนเร็ว

 

ตอบ: เป็นพื้นที่อ่างเก็บน้ำในโครงการพัฒนาพื้นที่ห้วยลานอันเนื่องมาจากพระราชดำริ เป้าหมายสำคัญคือฟื้นฟูระบบนิเวศและป่าต้นน้ำให้ช่วยทำให้น้ำมีคุณภาพดีและมีใช้ตลอดปีควบคู่กับการยกระดับคุณภาพชีวิตชุมชน

 

ตอบ: สามารถติดต่อโครงการพัฒนาพื้นที่ห้วยลานฯ ได้ที่ 083-714-2654 หรือ 083-153-3402 (แนะนำติดต่อในเวลาราชการ)

 

ตอบ: มีการสื่อสารข้อมูลด้านกิจกรรมดูดาวและการประสานงานในธีมชุมชนท้องฟ้ามืด/การดูดาว โดยในข้อมูลหน่วยงานมีช่องทางติดต่อและการประสานงานกับพื้นที่/เทศบาลในท้องถิ่น แนะนำวางแผนและติดต่อก่อนเสมอ

 

ตอบ: ง่ายที่สุดคือเก็บขยะกลับทั้งหมด ไม่ทิ้งเศษอาหารลงน้ำ ลดเสียงดังช่วงเย็น–กลางคืน ไม่ใช้ไฟแรงเกินจำเป็นถ้ามาดูดาว และหลีกเลี่ยงกิจกรรมเสี่ยงในจุดที่ไม่ได้จัดไว้ เพราะพื้นที่นี้เป็นทั้งแหล่งน้ำของชุมชนและพื้นที่ทำงานของโครงการ