วัดเขาพระพุทธบาทบางทราย

วัดเขาบางทราย หรือวัดเขาพระพุทธบาทบางทราย เป็นพระอารามหลวงชั้นตรี ชนิดสามัญ สังกัดคณะสงฆ์ธรรมยุติกนิกาย ตั้งอยู่ที่ตำบลบางทราย อำเภอเมืองชลบุรี จังหวัดชลบุรี เป็นวัดที่มีประวัติยาวนานและมีความสำคัญทั้งในด้านศาสนา ประวัติศาสตร์ และวัฒนธรรมท้องถิ่นของเมืองชลบุรี มีความโดดเด่นด้วยรอยพระพุทธบาทจำลองบนยอดเขาและมณฑปที่งดงาม วัดแห่งนี้มีความเกี่ยวพันกับราชสำนักไทยตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาและสืบต่อมาถึงปัจจุบัน

 

ประวัติความเป็นมาของวัดเขาบางทรายมีการเล่าขานกันว่าถูกสร้างขึ้นในช่วงรัชสมัยพระมหากษัตริย์ผู้ครองกรุงศรีอยุธยา ระหว่างปี พ.ศ. 2249–2275 เป็นพระอารามหลวงที่เคยรุ่งเรืองมาก่อน แต่เมื่อกาลเวลาผ่านไปวัดกลับถูกทิ้งร้าง จนกระทั่งในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ได้โปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) ซึ่งดำรงตำแหน่งเจ้าพระยาพระคลังที่สมุหกลาโหมในขณะนั้น ยกทัพไปปราบอั้งยี่ที่วัดคงคาลัย ตำบลบางทราย ซึ่งปัจจุบันบริเวณดังกล่าวได้กลายเป็นตลาดสดบางทราย เหลือเพียงศาลและป้ายชื่อวัดเป็นอนุสรณ์ เมื่อเสร็จสิ้นภารกิจ เจ้าพระยาพระคลังได้สั่งให้ปลัดทัพดำเนินการสถาปนาวัดเขาบางทรายขึ้นใหม่ โดยมีการตั้งวัดเมื่อปี พ.ศ. 2384 และได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาในปี พ.ศ. 2389

 

ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว วัดได้รับการบูรณะครั้งสำคัญโดยพระยาวิชิตชลเขต ผู้กำกับราชการเมืองชลบุรี พร้อมด้วยพระราชาคณะหลายรูป การบูรณะในครั้งนั้นครอบคลุมเสนาสนะที่สำคัญหลายแห่ง เช่น มณฑปพระพุทธบาท เจดีย์ วิหาร ตึกพำนักสำหรับเจริญภาวนา และบ่อน้ำ ทำให้วัดกลับมามีความสมบูรณ์งดงามอีกครั้ง นอกจากนี้ยังมีเหตุการณ์สำคัญในประวัติศาสตร์ เมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวขณะทรงผนวช เสด็จพระราชดำเนินมานมัสการรอยพระพุทธบาทและทรงเยี่ยมเจ้าอาวาส เมื่อวันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2447 ซึ่งตรงกับวันพฤหัสบดี แรม 9 ค่ำ เดือน 12 ปีมะโรง อีกทั้งในอดีตทางราชการยังเคยใช้วัดนี้เป็นสถานที่ประกอบพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยา ซึ่งเป็นพิธีสำคัญของแผ่นดินตลอดสมัยรัชกาลที่ 5

 

ภายในวัดมีสิ่งก่อสร้างที่มีคุณค่าทางศิลปกรรมและประวัติศาสตร์มากมาย บนยอดเขามีพระพุทธไสยาสน์ประดิษฐานอยู่ และมีมณฑปที่สร้างขึ้นเพื่อประดิษฐานรอยพระพุทธบาทจำลองซึ่งเป็นจุดเด่นของวัด บริเวณเชิงเขายังมีอาคารหลายหลังที่มีสถาปัตยกรรมแบบยุโรปในสมัยรัชกาลที่ 5 ซึ่งสะท้อนถึงอิทธิพลตะวันตกที่เริ่มเข้ามามีบทบาทในสังคมไทยช่วงนั้น นอกจากนี้ยังมีตึกหลังเล็กซึ่งใช้เป็นสถานที่ประกอบศาสนกิจและพักสงฆ์

 

วัดเขาบางทราย ไม่เพียงแต่เป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวบ้าน แต่ยังเป็นสถานที่จัดงานประเพณีสำคัญของจังหวัดชลบุรี ในช่วงสิ้นเดือน 4 ถึงวันขึ้น 2 ค่ำ เดือน 5 จะมีการจัดงานประเพณีเดินขึ้นไปไหว้รอยพระพุทธบาทบางทราย ซึ่งเป็นกิจกรรมที่มีผู้คนจากทั้งในจังหวัดและพื้นที่ใกล้เคียงเดินทางมาร่วมจำนวนมาก โดยถือเป็นการแสดงศรัทธาและเป็นการสืบสานวัฒนธรรมที่มีมาอย่างยาวนาน อีกงานหนึ่งที่สำคัญคือประเพณีตักบาตรเทโว ซึ่งจะจัดขึ้นในช่วงวันออกพรรษา เป็นกิจกรรมที่สร้างความสามัคคีและความสุขแก่ชุมชน โดยมีพระสงฆ์เดินบิณฑบาตและประชาชนมาร่วมทำบุญกันอย่างคึกคัก

วัดเขาพระพุทธบาทบางทราย ยังคงรักษาบทบาทในฐานะวัดสำคัญของจังหวัดชลบุรี และเป็นสถานที่ท่องเที่ยวเชิงศาสนาที่นักท่องเที่ยวให้ความสนใจ ด้วยทำเลที่ตั้งอยู่บนเนินเขาซึ่งสามารถมองเห็นวิวโดยรอบของตัวเมืองชลบุรี ทำให้ผู้ที่เดินทางมานมัสการรอยพระพุทธบาทไม่เพียงได้ทำบุญ แต่ยังได้สัมผัสกับธรรมชาติและทิวทัศน์ที่สวยงาม การเดินขึ้นเขาเพื่อกราบสักการะรอยพระพุทธบาทยังเป็นกิจกรรมที่ได้รับความนิยม โดยเฉพาะในช่วงเทศกาลที่ผู้คนต่างพากันมาทำบุญและท่องเที่ยว

 

ในด้านประวัติศาสตร์ วัดแห่งนี้มีคุณค่าต่อการศึกษาเรื่องราวความสัมพันธ์ระหว่างสถาบันพระมหากษัตริย์กับพุทธศาสนา ตลอดจนการพัฒนาเมืองชลบุรีในยุคต่างๆ การที่วัดเคยเป็นสถานที่ประกอบพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยาของทางราชการ แสดงให้เห็นถึงบทบาทของวัดในฐานะศูนย์กลางของรัฐและชุมชน อีกทั้งยังสะท้อนให้เห็นถึงความสำคัญของศาสนาในฐานะเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจและสร้างความมั่นคงทางสังคม

 

ในปัจจุบัน วัดเขาพระพุทธบาทบางทรายยังคงเป็นสถานที่ที่มีความคึกคักในช่วงเทศกาลและงานบุญใหญ่ ทั้งยังเป็นจุดหมายของนักท่องเที่ยวที่สนใจเรียนรู้ประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมของเมืองชลบุรี การเดินทางไปวัดสะดวกสบายด้วยทำเลที่ตั้งไม่ไกลจากตัวเมือง ทำให้ผู้ที่สนใจสามารถแวะไปสักการะและท่องเที่ยวได้ตลอดทั้งปี การเยี่ยมชมวัดแห่งนี้จึงเป็นทั้งการทำบุญ เสริมสิริมงคล และเรียนรู้เรื่องราวของอดีตที่ยังคงมีลมหายใจในปัจจุบัน

 

วัดเขาพระพุทธบาทบางทราย จึงเป็นมากกว่าสถานที่ประกอบศาสนกิจ แต่ยังเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมที่สะท้อนถึงความรุ่งเรืองและการเปลี่ยนแปลงของเมืองชลบุรีตลอดหลายร้อยปีที่ผ่านมา อีกทั้งยังเป็นพื้นที่ที่เชื่อมโยงคนรุ่นเก่าและรุ่นใหม่เข้าด้วยกันผ่านกิจกรรมทางศาสนาและงานประเพณีที่สืบสานกันมาจนถึงทุกวันนี้ ผู้ที่ได้มีโอกาสไปเยือนวัดแห่งนี้จึงไม่เพียงได้สัมผัสกับความสงบและความศรัทธา แต่ยังได้เรียนรู้และซึมซับคุณค่าทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมที่สำคัญของเมืองชลบุรีอย่างลึกซึ้ง