อ่างเก็บน้ำคลองใหญ่

Rating: 4.1/5 (7 votes)

วันเปิดทำการ: ทุกวัน

เวลาเปิดทำการ: 08.00–17.00 น.

 

อ่างเก็บน้ำคลองใหญ่ ตั้งอยู่ในเขตตำบลละหาร อำเภอปลวกแดง จังหวัดระยอง เป็นโครงสร้างพื้นฐานด้านทรัพยากรน้ำที่มีบทบาทสำคัญในการรองรับความต้องการใช้น้ำเพื่อการเกษตรและอุปโภคบริโภคของชุมชนโดยรอบ พื้นที่ดังกล่าวเป็นส่วนหนึ่งของภูมิภาคตะวันออกซึ่งมีพลวัตทางเศรษฐกิจสูง มีทั้งภาคการผลิตอุตสาหกรรมและภาคการเกษตรอยู่ร่วมกันอย่างหนาแน่น การมีแหล่งน้ำขนาดเหมาะสมที่สามารถกักเก็บ จัดสรร และกระจายน้ำได้อย่างมีประสิทธิภาพ จึงมีความจำเป็นต่อความมั่นคงของคุณภาพชีวิตและการพัฒนาพื้นที่โดยรวม

 

ที่มาของโครงการอ่างเก็บน้ำคลองใหญ่สะท้อนแนวคิดการบริหารจัดการน้ำเชิงรุกในระดับพื้นที่ ภูมิอากาศของจังหวัดระยองมีลักษณะฝนกระจุกตัวในบางช่วง ขณะที่ฤดูแล้งมักยืดเยื้อเป็นระยะ การพึ่งพาน้ำฝนตามธรรมชาติเพียงอย่างเดียวทำให้เกษตรกรและชุมชนมีความเสี่ยงต่อภาวะขาดแคลนน้ำ ทั้งในแง่การเพาะปลูกและการดำรงชีพ โครงการจึงถูกกำหนดบทบาทให้เป็นแหล่งน้ำสำรองและเครื่องมือควบคุมปริมาณน้ำ โดยใช้อ่างเก็บน้ำเป็นจุดรวมและกักเก็บน้ำจากพื้นที่รับน้ำฝน จากนั้นจึงจ่ายน้ำผ่านท่อส่งน้ำและอาคารประกอบไปยังหมู่บ้านและพื้นที่การเกษตร เพื่อให้เกิดความต่อเนื่องของการผลิตในฤดูที่ฝนน้อย ลดความผันผวนของรายได้ และเพิ่มเสถียรภาพทางสังคม

 

กระบวนการวางแผนและก่อสร้างอ่างเก็บน้ำคลองใหญ่ดำเนินการโดยยึดหลักวิศวกรรมชลประทานเป็นแกนกลาง โครงสร้างหลักประกอบด้วยคันกั้นน้ำที่สอดคล้องกับภูมิประเทศ ขอบอ่างถูกจัดระเบียบให้รองรับทั้งการปฏิบัติงาน การตรวจการณ์ และการบำรุงรักษา ภายในระบบมีอาคารระบายน้ำและจุดควบคุมการปล่อยน้ำเพื่อรักษาระดับน้ำให้อยู่ในกรอบที่ปลอดภัยตามเกณฑ์ “เก็บกักปกติ” การออกแบบดังกล่าวทำให้ผู้ปฏิบัติงานสามารถประเมินสถานการณ์น้ำรายฤดูกาลได้อย่างมีหลักเกณฑ์ และปรับแผนการระบายน้ำให้เหมาะสมกับความต้องการใช้น้ำในภาคเกษตรและภาคครัวเรือน

 

พื้นที่รับน้ำฝนของอ่างเก็บน้ำคลองใหญ่มีขนาดกว้างเพียงพอที่จะทำหน้าที่เป็นแผงรับน้ำตามธรรมชาติ เมื่อเข้าสู่ช่วงฤดูฝน น้ำหลากบนพื้นที่สูงและพื้นที่ต้นน้ำจะไหลมารวม ณ แก้มลิงตามแนวทางอ่างเก็บน้ำ โดยจะมีการควบคุมระดับน้ำอย่างเป็นระบบเพื่อรองรับการใช้งานในช่วงฤดูแล้งถัดไป เมื่อถึงระยะเวลาที่ต้องจ่ายน้ำเพื่อการเพาะปลูกและการอุปโภคบริโภค น้ำที่เก็บไว้จะถูกส่งผ่านท่อส่งน้ำและระบบกระจายน้ำสู่พื้นที่เป้าหมาย กระบวนการทั้งหมดนี้ต้องอาศัยการบริหารเชิงข้อมูล ทั้งข้อมูลปริมาตรน้ำฝน ข้อมูลระดับน้ำรายวัน และข้อมูลความต้องการใช้น้ำจากผู้ใช้น้ำกลุ่มต่าง ๆ เพื่อให้สามารถจัดลำดับความสำคัญและกระจายน้ำได้อย่างเหมาะสม

 

บทบาทของอ่างเก็บน้ำคลองใหญ่ต่อภาคการเกษตรปรากฏชัดเจนในระดับครัวเรือน เกษตรกรในพื้นที่มีโอกาสวางแผนฤดูเพาะปลูกได้มีความแน่นอนมากขึ้น เนื่องจากสามารถพึ่งพาน้ำชลประทานในช่วงที่ฝนทิ้งช่วง การมีน้ำอย่างต่อเนื่องส่งผลให้พืชเศรษฐกิจในพื้นที่ เช่น พืชไร่และไม้ผลเขตร้อน สามารถเติบโตได้ตามรอบการผลิต โดยลดความเสี่ยงต่อความเสียหายจากภัยแล้ง นอกจากนี้ ครัวเรือนเกษตรที่ทำเกษตรผสมผสานหรือเลี้ยงสัตว์ขนาดเล็กยังได้รับประโยชน์ทางอ้อมจากการเข้าถึงน้ำที่สะดวกขึ้น ช่วยสร้างรายได้เสริมและเพิ่มความยืดหยุ่นให้กับเศรษฐกิจครัวเรือน

 

สำหรับภาคครัวเรือน อ่างเก็บน้ำคลองใหญ่ทำหน้าที่เป็นแหล่งต้นทุนสำหรับระบบประปาหมู่บ้านและน้ำอุปโภคบริโภคในชุมชนโดยรอบ การมีน้ำใช้อย่างสม่ำเสมอในกิจวัตรประจำวัน ไม่ว่าจะเป็นการซักล้าง การอาบน้ำ การปรุงอาหาร หรือการดูแลสุขอนามัยพื้นฐาน ส่งผลเชิงคุณภาพชีวิตที่จับต้องได้ ความมั่นคงของแหล่งน้ำทำให้ครัวเรือนมีความเชื่อมั่นและสามารถจัดสรรทรัพยากรไปพัฒนากิจกรรมอื่นที่เสริมรายได้หรือยกระดับความเป็นอยู่ โดยไม่ต้องแบกรับความกังวลเรื่องน้ำเช่นในอดีต

 

มิติด้านสิ่งแวดล้อมและระบบนิเวศเป็นอีกด้านหนึ่งที่โครงการให้ความสำคัญ การปรับปรุงสภาพพื้นที่รอบอ่างด้วยการปลูกต้นไม้พื้นถิ่นและการอนุรักษ์แนวไม้ริมขอบอ่างช่วยลดการชะล้างพังทลายของดินในฤดูฝน ป่าพลิ้วริมอ่างยังทำหน้าที่เป็นที่อยู่อาศัยชั่วคราวของสัตว์ป่าขนาดเล็กและนกท้องถิ่น สร้างสมดุลของระบบนิเวศในพื้นที่ชุ่มน้ำขนาดย่อม การปล่อยพันธุ์ปลาในบางช่วงเวลาเป็นมาตรการเสริมเพื่อเพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพและช่วยให้ระบบนิเวศในอ่างมีความสมบูรณ์มากขึ้น ขณะที่การเฝ้าระวังคุณภาพน้ำอย่างสม่ำเสมอช่วยให้การใช้น้ำของชุมชนเป็นไปด้วยความปลอดภัยและยั่งยืน

 

ในแง่การใช้ประโยชน์เชิงสังคม อ่างเก็บน้ำคลองใหญ่แม้มิได้ถูกพัฒนาให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงพาณิชย์เต็มรูปแบบ แต่บรรยากาศที่เงียบสงบและทิวทัศน์ที่เปิดโล่งทำให้พื้นที่ดังกล่าวกลายเป็นจุดพักผ่อนของคนในท้องถิ่นและผู้มาเยือน การเดินออกกำลังกาย วิ่ง หรือปั่นจักรยานริมถนนขอบอ่างเป็นกิจกรรมที่นิยมโดยเฉพาะช่วงเช้าและยามเย็นที่อุณหภูมิไม่สูงมาก การใช้พื้นที่สาธารณะในลักษณะดังกล่าวช่วยสร้างความผูกพันของชุมชนกับแหล่งน้ำ และปลูกฝังวินัยการใช้พื้นที่ร่วมกันอย่างสงบเรียบร้อย

 

การจัดการความปลอดภัยในพื้นที่อ่างเก็บน้ำถือเป็นประเด็นสำคัญ ผู้มาใช้พื้นที่ควรปฏิบัติตามป้ายคำแนะนำและข้อห้ามของหน่วยงานที่รับผิดชอบอย่างเคร่งครัด โดยเฉพาะการหลีกเลี่ยงกิจกรรมที่เสี่ยงอันตราย เช่น การลงเล่นน้ำในจุดที่ไม่ได้รับอนุญาต การหยุดจอดรถในจุดที่บดบังทางสัญจร หรือการส่งเสียงดังรบกวนผู้ใช้พื้นที่รายอื่น การรักษาความสะอาดโดยไม่นำขยะมาทิ้งในพื้นที่ถือเป็นหน้าที่ร่วมกันของทุกคน เพื่อให้สภาพแวดล้อมของอ่างเก็บน้ำคงความเป็นธรรมชาติและใช้งานได้อย่างยั่งยืน

 

เมื่อพิจารณาในระดับยุทธศาสตร์ภูมิภาค อ่างเก็บน้ำคลองใหญ่เป็นส่วนหนึ่งของโครงข่ายแหล่งน้ำในจังหวัดระยองและพื้นที่ใกล้เคียง โครงข่ายดังกล่าวทำหน้าที่เสริมส่งกันและกัน โดยแต่ละอ่างมีขนาดความจุและบทบาทแตกต่างกันตามภูมิประเทศและความต้องการใช้น้ำของพื้นที่ การเชื่อมโยงข้อมูลระดับน้ำ ปริมาณฝน และปริมาณการใช้น้ำจากแต่ละแหล่ง ทำให้หน่วยงานสามารถคาดการณ์แนวโน้มและวางมาตรการรองรับได้ทันท่วงที ทั้งในภาวะน้ำมากและน้ำแล้ง เป็นการบริหารความเสี่ยงที่สอดคล้องกับความผันผวนของภูมิอากาศในระยะยาว

 

อ่างเก็บน้ำคลองใหญ่ยังสามารถทำหน้าที่เป็นพื้นที่การเรียนรู้ภาคสนามด้านทรัพยากรน้ำสำหรับสถาบันการศึกษาในท้องถิ่น การจัดกิจกรรมศึกษาธรรมชาติ การสังเกตพืชพรรณริมน้ำ และการอธิบายหลักการทำงานของอาคารชลประทานอย่างเข้าใจง่าย จะช่วยให้เยาวชนเห็นความเชื่อมโยงระหว่างวิทยาศาสตร์พื้นฐานกับคุณภาพชีวิตจริง การปลูกฝังทัศนคติที่ดีต่อการอนุรักษ์แหล่งน้ำตั้งแต่วัยเรียนเป็นฐานสำคัญของการดูแลทรัพยากรในระยะยาว

 

ด้านภูมิทัศน์และการรับรู้ของพื้นที่ ลักษณะขอบอ่างที่ค่อย ๆ โค้งรับกับแนวสันเขาและทุ่งหญ้าต่ำช่วยให้เกิดมุมมองที่เปิดกว้าง ผู้มาเยือนสามารถมองเห็นผิวน้ำทอดยาวเคียงท้องฟ้าได้โดยไม่มีสิ่งปลูกสร้างบดบังมากนัก ช่วงเวลาที่เหมาะสมแก่การชมทิวทัศน์คือยามเย็นซึ่งแสงอาทิตย์มีมุมตกกระทบต่ำ ทำให้ผิวน้ำสะท้อนสีทองนวลและเกิดเงาทาบของแนวไม้ริมอ่าง ภาพดังกล่าวไม่เพียงให้ความงดงามทางสุนทรียศาสตร์ หากยังช่วยสร้างสำนึกด้านคุณค่าของพื้นที่สาธารณะซึ่งทุกคนสามารถเข้ามาใช้ประโยชน์ร่วมกันได้

 

การเดินทางมายังอ่างเก็บน้ำคลองใหญ่โดยรถยนต์ส่วนบุคคลสามารถทำได้สะดวก โดยใช้เส้นทางหลักเข้าสู่อำเภอปลวกแดง จากนั้นเชื่อมต่อเข้าสู่ตำบลละหารและเข้าสู่แนวถนนท้องถิ่นบริเวณขอบอ่าง การขับขี่ควรรักษาความเร็วให้เหมาะสม เนื่องจากถนนบางช่วงอาจแคบและมีผู้ใช้พื้นที่เพื่อการออกกำลังกายอยู่เป็นระยะ การตรวจสอบสภาพเส้นทางและสภาพอากาศล่วงหน้า โดยเฉพาะในช่วงฤดูฝน จะช่วยให้การเดินทางเป็นไปด้วยความปลอดภัยยิ่งขึ้น

 

ในเชิงนโยบายสาธารณะ โครงการอ่างเก็บน้ำคลองใหญ่เป็นตัวอย่างของการลงทุนโครงสร้างพื้นฐานด้านน้ำที่คุ้มค่าและมีผลเชิงระบบ การยกระดับความมั่นคงทางน้ำในพื้นที่ที่มีทั้งกิจกรรมเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมช่วยลดความเสี่ยงเชิงมหภาค เช่น ความเสี่ยงต่อภาวะขาดแคลนน้ำในช่วงวิกฤตอากาศหรือความแห้งแล้งรุนแรง ตลอดจนช่วยรักษาความต่อเนื่องของกิจกรรมทางเศรษฐกิจและคุณภาพชีวิตของประชาชน ซึ่งล้วนเป็นปัจจัยฐานของการพัฒนาที่ยั่งยืน

 

ในอนาคต แนวทางพัฒนาพื้นที่อ่างเก็บน้ำคลองใหญ่อาจพิจารณามาตรการเสริมที่ไม่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อระบบชลประทาน เช่น การจัดทำจุดพักผ่อนหย่อนใจขนาดเล็กพร้อมป้ายความรู้ด้านทรัพยากรน้ำ การกำหนดแนวทางการใช้พื้นที่เพื่อการออกกำลังกายอย่างเป็นระเบียบ และการสร้างเครือข่ายอาสาสมัครชุมชนเพื่อเฝ้าระวังสภาพแวดล้อม ทั้งนี้ ทุกมาตรการควรตั้งอยู่บนหลักการใช้งานพื้นที่สาธารณูปโภคอย่างระมัดระวัง และไม่รบกวนการปฏิบัติงานด้านชลประทานที่เป็นภารกิจหลัก

 

โดยสรุป อ่างเก็บน้ำคลองใหญ่เป็นแหล่งน้ำสำคัญที่มีบทบาทหลายมิติ ตั้งแต่การเป็นต้นทุนทางน้ำเพื่อการเพาะปลูกและการอุปโภคบริโภค การเสริมสร้างความมั่นคงทางสังคมและเศรษฐกิจในระดับชุมชน ไปจนถึงการเป็นพื้นที่สีเขียวที่ผู้คนสามารถใช้เป็นสถานที่พักผ่อนในชีวิตประจำวัน โครงสร้างการบริหารจัดการน้ำที่เป็นระบบ ประกอบกับความร่วมมือของชุมชนในการรักษาความสะอาดและปฏิบัติตามกติกาพื้นฐาน ทำให้พื้นที่แห่งนี้สามารถทำหน้าที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพต่อเนื่อง และพร้อมรองรับความท้าทายด้านภูมิอากาศและความผันผวนในอนาคต

 

การเดินทาง การเดินทางมายังพื้นที่สามารถใช้เส้นทางจากตัวเมืองระยองเข้าสู่อำเภอปลวกแดง แล้วเลี้ยวเข้าสู่ตำบลละหารก่อนเชื่อมต่อถนนท้องถิ่นเข้าสู่แนวขอบอ่าง ผู้ขับขี่ควรใช้ความระมัดระวังเป็นพิเศษในช่วงโค้งและบริเวณที่มีผู้ใช้พื้นที่เพื่อการเดินหรือปั่นจักรยาน รวมทั้งควรตรวจสอบสภาพอากาศและสภาพเส้นทางล่วงหน้า โดยเฉพาะในช่วงฤดูฝนเพื่อความปลอดภัยในการเดินทาง

 

 

ตอบ: เปิดให้เข้าชมทุกวันตามเวลา 08.00–17.00 น. ทั้งนี้ควรปฏิบัติตามป้ายคำแนะนำและข้อกำหนดด้านความปลอดภัยของพื้นที่

 

ตอบ: สามารถเดินพักผ่อน ถ่ายภาพ วิ่งหรือปั่นจักรยานริมถนนขอบอ่าง และตกปลาในบางจุดตามความเหมาะสม โดยควรเคารพกติกาการใช้พื้นที่สาธารณะ

 

ตอบ: ปัจจุบันยังไม่พบศูนย์บริการเฉพาะ แนะนำให้เตรียมความพร้อมก่อนเดินทาง และสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมจากชุมชนในพื้นที่ตามความจำเป็น

 

ตอบ: สามารถเดินทางได้โดยรถยนต์ส่วนบุคคลผ่านถนนท้องถิ่น บางช่วงอาจมีความแคบหรือเป็นผิวทางชนบท จึงควรตรวจสอบสภาพเส้นทางล่าสุดก่อนการเดินทาง โดยเฉพาะในช่วงฤดูฝน