โครงการพัฒนาส่วนพระองค์

โครงการพัฒนาส่วนพระองค์ จังหวัดปราจีนบุรี เป็นตัวอย่างชัดเจนของพระมหากรุณาธิคุณที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีต่อพสกนิกร ทรงใช้ที่ดินและพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์เพื่อจัดทำพื้นที่ต้นแบบการเกษตรและการพัฒนาชนบทตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง โครงการแห่งนี้ตั้งอยู่ในตำบลบางแตน อำเภอบ้านสร้าง จังหวัดปราจีนบุรี โดยมีเป้าหมายเพื่อให้ประชาชนได้เห็นแนวทางการทำเกษตรและการจัดการทรัพยากรที่เหมาะสม สามารถนำไปประยุกต์ใช้ในครัวเรือนและชุมชนของตนเอง เพื่ออยู่ได้อย่างพอเพียงและยั่งยืนแม้ในช่วงเศรษฐกิจผันผวน

 

พื้นที่แห่งนี้มีจุดเริ่มต้นอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2541 อันเป็นวันที่พระราชทานพระราชดำริให้ดำเนินโครงการขึ้น จุดประสงค์ชัดเจนคือการใช้พื้นที่ของพระองค์เป็นศูนย์กลางการสาธิตและถ่ายทอดองค์ความรู้ด้านเกษตรกรรมและการจัดการน้ำ เพื่อให้ประชาชนเข้ามาศึกษา เรียนรู้ และนำไปปรับใช้ในชีวิตจริง จังหวัดปราจีนบุรีถูกเลือกเพราะเป็นพื้นที่ราบลุ่มใกล้แหล่งน้ำ มีความเหมาะสมในการทำเกษตรผสมผสาน แต่ก็ยังมีข้อจำกัดที่ต้องการการจัดการอย่างมีระบบ โดยเฉพาะการบริหารจัดการน้ำในฤดูฝนและฤดูแล้ง

 

สิ่งที่ทำให้โครงการพัฒนาส่วนพระองค์บางแตนมีชื่อเสียง คือการนำแนวคิดเรียบง่ายแต่ได้ผลจริงมาใช้ เช่น การทดลองเลี้ยงกบในนาข้าว ซึ่งช่วยควบคุมแมลงศัตรูพืชตามธรรมชาติ ทำให้ลดการใช้สารเคมีลงอย่างมาก และยังเพิ่มรายได้จากการขายกบ ผลลัพธ์ที่ได้คือเกษตรกรมีอาหารปลอดภัยกินเอง มีรายได้เสริม และยังรักษาสิ่งแวดล้อมไปพร้อมกัน กิจกรรมเล็ก ๆ แบบนี้สะท้อนให้เห็นถึงแกนคิดของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงที่ว่า ทุกอย่างควรดำเนินไปด้วยความพอประมาณ มีเหตุผล และมีภูมิคุ้มกันในตัวเอง

 

นอกจากการเลี้ยงกบแล้ว โครงการยังมีการส่งเสริมการเกษตรแบบผสมผสานในรูปแบบอื่น เช่น การปลูกข้าวร่วมกับพืชผักสวนครัว การปลูกไม้ผลตามแนวคันนา การเลี้ยงสัตว์ขนาดเล็กเพื่อเพิ่มโปรตีนให้ครัวเรือน และการแปรรูปผลผลิตเบื้องต้นเพื่อเพิ่มมูลค่า เช่น การทำข้าวกล้องบรรจุถุงหรือการทำอาหารจากกบที่เลี้ยงได้ในพื้นที่ สิ่งเหล่านี้ไม่เพียงช่วยลดรายจ่าย แต่ยังสร้างรายได้เพิ่มขึ้น ทำให้ชาวบ้านอยู่ได้อย่างมั่นคงและไม่ต้องพึ่งพาตลาดอย่างเดียว

 

อีกหนึ่งองค์ประกอบสำคัญคือการจัดการน้ำ โครงการได้พัฒนาระบบชลประทานคลองบางแตนน้อย เพื่อให้สามารถกักเก็บและระบายน้ำได้อย่างมีประสิทธิภาพ การมีระบบน้ำที่ดีช่วยให้พื้นที่เพาะปลูกไม่ขาดแคลนน้ำในหน้าแล้งและไม่ถูกน้ำท่วมเสียหายในหน้าฝน นอกจากนี้ยังมีการพัฒนาแหล่งน้ำขนาดเล็กและระบบกระจายน้ำเข้าสู่แปลงเกษตรเพื่อให้ชาวบ้านได้ใช้อย่างทั่วถึง สิ่งเหล่านี้ทำให้เกษตรกรในพื้นที่สามารถวางแผนเพาะปลูกได้อย่างมั่นใจและยั่งยืนมากขึ้น

 

ตลอดระยะเวลาหลายสิบปีที่ผ่านมา โครงการพัฒนาส่วนพระองค์บางแตนกลายเป็นแหล่งเรียนรู้ที่มีชีวิตจริง หน่วยงานราชการต่าง ๆ เช่น กรมเกษตร สถานีพัฒนาที่ดิน และสำนักงานปศุสัตว์จังหวัด รวมทั้งสถาบันการศึกษา ได้เข้ามามีส่วนร่วมในการถ่ายทอดความรู้และจัดกิจกรรมสาธิตให้แก่ประชาชนและผู้ที่สนใจ ไม่ว่าจะเป็นการอบรมการทำปุ๋ยหมัก การใช้ปุ๋ยชีวภาพ การปลูกพืชอินทรีย์ หรือการจัดการเกษตรแบบประณีตที่ใช้พื้นที่น้อยแต่ได้ผลคุ้มค่า ประชาชนทั่วไป นักเรียน นักศึกษา รวมถึงหน่วยงานจากจังหวัดอื่น ๆ ต่างเดินทางเข้ามาศึกษาดูงาน เพื่อเก็บเกี่ยวประสบการณ์และนำกลับไปปรับใช้ในพื้นที่ของตนเอง

 

หากพูดถึงการเดินทาง โครงการแห่งนี้อยู่ไม่ไกลจากกรุงเทพฯ ใช้เวลาประมาณสองชั่วโมงก็ถึง โดยเส้นทางหลักคือขับรถออกจากกรุงเทพฯ ไปทางฉะเชิงเทรา ผ่านถนนสาย 304 เข้าสู่จังหวัดปราจีนบุรี จากนั้นเลี้ยวเข้าถนนท้องถิ่นเข้าสู่ตำบลบางแตน อำเภอบ้านสร้าง ตลอดเส้นทางมีป้ายบอกทางสลับกับพื้นที่เกษตร ซึ่งช่วยบอกชัดว่าคุณกำลังเข้าสู่ “ดินแดนแห่งการเกษตรและการเรียนรู้” ของจริง สำหรับผู้ที่ไม่มีรถยนต์ส่วนตัวสามารถนั่งรถโดยสารไปยังตัวเมืองปราจีนบุรีแล้วต่อรถสองแถวหรือมอเตอร์ไซค์รับจ้างเข้าไปยังโครงการ แต่เพื่อความสะดวก แนะนำให้ใช้รถยนต์ส่วนตัวหรือประสานงานกับโครงการโดยตรงเพื่อจัดการเดินทางและการเข้าชม

 

ประสบการณ์การเยี่ยมชมโครงการพัฒนาส่วนพระองค์บางแตนมักเริ่มด้วยการเดินชมแปลงนาและแปลงเกษตรแบบผสมผสาน ผู้เยี่ยมชมจะได้เห็นว่าข้าวไม่ได้ปลูกโดด ๆ แต่มีพืชผักและไม้ผลปลูกเสริมตามแนวคันนาเพื่อเพิ่มผลผลิตและความหลากหลายทางอาหาร ต่อจากนั้นเจ้าหน้าที่จะสาธิตการเลี้ยงกบในนาข้าว วิธีการทำปุ๋ยชีวภาพ หรือการเลี้ยงสัตว์ขนาดเล็ก เช่น เป็ด ไก่ และสุกร ที่ช่วยเสริมรายได้และเพิ่มความสมบูรณ์ของระบบเกษตรผสมผสาน สิ่งเหล่านี้ไม่ได้เป็นแค่ทฤษฎี แต่เป็นภาพจริงที่ทำให้ผู้มาเยือนได้สัมผัสวิถีชีวิตแบบพอเพียงในทุกขั้นตอน

 

หากไปในฤดูฝนจะเห็นความอุดมสมบูรณ์ของนาข้าวและคลองบางแตนน้อยที่เต็มไปด้วยน้ำ กิจกรรมเด่นในช่วงนี้คือการดูระบบจัดการน้ำและการเลี้ยงกบในนาข้าว ส่วนในฤดูแล้งผู้เข้าชมจะได้เห็นการจัดการพื้นที่เพาะปลูกที่เน้นการใช้น้ำน้อย เช่น การปลูกผักสวนครัวและการปลูกไม้ผลที่ทนแล้ง ซึ่งแสดงให้เห็นว่าการเกษตรแบบพอเพียงสามารถปรับตามฤดูกาลได้จริง ไม่ว่าจะเป็นฤดูใดก็มีทางเลือกที่ทำให้ประชาชนอยู่รอดได้

 

สิ่งสำคัญอีกประการคือ โครงการนี้ไม่ใช่เพียงแค่แหล่งสาธิตทางการเกษตร แต่เป็นพื้นที่ที่ปลูกฝังแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงให้แก่ผู้เข้าชม ทุกคนที่มาที่นี่จะได้เห็นตัวอย่างการใช้ทรัพยากรอย่างรู้คุณค่า การจัดการดิน น้ำ และแรงงานอย่างพอประมาณ และการสร้างภูมิคุ้มกันให้ครัวเรือนอยู่ได้ด้วยตนเอง ความรู้นี้ไม่ได้เป็นเพียงตำรา แต่เป็นประสบการณ์จริงที่ทำให้ผู้คนเข้าใจว่าการพอเพียงไม่ได้หมายถึงการหยุดพัฒนา แต่คือการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่ไม่เบียดเบียนตัวเองและสิ่งแวดล้อม

 

การมีอยู่ของโครงการพัฒนาส่วนพระองค์บางแตนจึงเป็นหลักฐานที่จับต้องได้ว่าพระมหากรุณาธิคุณของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวนั้นใกล้ตัวประชาชนเพียงใด ไม่ใช่เพียงพระราชดำริในเอกสาร แต่เป็นสิ่งที่ประชาชนสามารถเห็น จับต้อง และนำไปใช้ได้จริง นี่คือเหตุผลว่าทำไมพื้นที่แห่งนี้ยังคงเป็นจุดหมายที่น่าสนใจทั้งสำหรับเกษตรกร นักเรียน นักศึกษา นักวิชาการ และประชาชนทั่วไปที่อยากเรียนรู้การอยู่แบบพอเพียง

 

 

ตั้งอยู่ที่หมู่ 10 ตำบลบางแตน อำเภอบ้านสร้าง จังหวัดปราจีนบุรี

 

เริ่มดำเนินการตามพระราชดำริเมื่อวันที่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2541

 

เน้นการเกษตรผสมผสาน เช่น การปลูกข้าวร่วมกับพืชผัก การเลี้ยงกบในนาเพื่อควบคุมแมลง และการพัฒนาระบบชลประทานคลองบางแตนน้อย

 

ปัจจุบันเปิดเป็นศูนย์เรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียง ผู้สนใจสามารถนัดหมายเข้าศึกษาดูงานได้

 

จากกรุงเทพฯ ใช้ถนนสาย 304 ผ่านฉะเชิงเทรา เข้าสู่ปราจีนบุรี แล้วต่อไปยังตำบลบางแตน ใช้เวลาประมาณสองชั่วโมง

 

หากไปฤดูฝนจะได้เห็นนาข้าวและระบบน้ำเต็มพื้นที่ ส่วนฤดูแล้งจะได้เห็นการปลูกพืชใช้น้ำน้อยและการจัดการน้ำอย่างรัดกุม

 

มีหมายเลขล่าสุดที่สามารถใช้ติดต่อได้คือ 0-3727-1236 และ 037-457-184

 

จุดเด่นคือการใช้ระบบเกษตรผสมผสานในพื้นที่ราบลุ่มและการนำนวัตกรรมเลี้ยงกบในนามาประยุกต์ร่วมกับการพัฒนาระบบน้ำ