โบราณสถานเมืองศรีมโหสถ

โบราณสถานเมืองศรีมโหสถ จังหวัดปราจีนบุรี เป็นหนึ่งในร่องรอยทางประวัติศาสตร์ที่ทรงคุณค่ามากที่สุดแห่งหนึ่งในภาคตะวันออกของประเทศไทย เมืองโบราณแห่งนี้ไม่เพียงแต่บอกเล่าเรื่องราวของอดีตที่ยาวนานกว่าพันปี แต่ยังเป็นพื้นที่ที่ผู้มาเยือนได้สัมผัสบรรยากาศความสงบ ความยิ่งใหญ่ของอดีต และความงดงามที่ซ่อนอยู่ในรายละเอียดเล็กน้อยของโบราณวัตถุและภูมิทัศน์ เมืองศรีมโหสถตั้งอยู่ในตำบลโคกปีบ อำเภอศรีมโหสถ จังหวัดปราจีนบุรี ห่างจากตัวเมืองเพียงยี่สิบกิโลเมตร หากเดินทางไปจะพบว่าพื้นที่กว้างใหญ่กว่าเจ็ดร้อยไร่นี้เต็มไปด้วยคูเมือง คันดิน กำแพงเมือง และร่องรอยสถาปัตยกรรมที่ยังคงชวนให้จินตนาการถึงความรุ่งเรืองของเมืองในสมัยทวารวดี

 

การเดินเข้าสู่เมืองโบราณศรีมโหสถ เหมือนก้าวผ่านประตูเวลาไปยังยุคที่ศาสนาพราหมณ์–ฮินดูและพระพุทธศาสนายังเป็นแรงบันดาลใจในการสร้างบ้านเมือง เมืองนี้เชื่อว่ามีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 11–18 หรือประมาณ 1,500 ปีก่อน หลักฐานต่าง ๆ ที่ค้นพบ เช่น เทวรูป ศิวลึงค์ และเครื่องปั้นดินเผา เป็นเครื่องยืนยันว่าเมืองศรีมโหสถไม่ใช่เพียงศูนย์กลางศาสนา แต่ยังเป็นเมืองท่าที่มีบทบาทสำคัญต่อการค้าและการติดต่อกับดินแดนรอบข้าง ลักษณะผังเมืองรูปไข่หรือสี่เหลี่ยมผืนผ้ามุมมน บวกกับคูน้ำที่ล้อมรอบ ทำให้เห็นถึงความเข้าใจด้านวิศวกรรมและการจัดการน้ำที่ล้ำสมัยสำหรับยุคนั้น

 

หากเดินตามแนวคูเมืองและคันดินที่ยังเหลือร่องรอย จะรู้สึกได้ว่าผู้คนในอดีตให้ความสำคัญกับการป้องกันและการจัดวางผังเมืองอย่างมีระบบ คูลูกศรที่แบ่งพื้นที่ภายในเมืองออกเป็นสองฝั่งเป็นอีกหนึ่งรายละเอียดที่แสดงถึงการคิดคำนึงถึงการคมนาคมและการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำอย่างจริงจัง ภายในเมืองมีโบราณสถานกระจายอยู่กว่าร้อยแห่ง ทั้งเนินดิน บ่อน้ำ และสระน้ำโบราณ ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าเมืองนี้เคยเป็นชุมชนใหญ่ที่มีชีวิตชีวา มีผู้คนอยู่อาศัย และมีพิธีกรรมทางศาสนาเกิดขึ้นอยู่เสมอ

 

เมื่อเดินลึกเข้าไปในใจกลางเมือง จะพบกับกลุ่มเทวาลัยกลางเมืองที่ก่อสร้างด้วยศิลาแลงและอิฐ ฐานศิลาแลงที่แข็งแรงบ่งบอกถึงเทคนิคการก่อสร้างอันชาญฉลาด เทวาลัยเหล่านี้ถูกสร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 18 และถือเป็นหนึ่งในศาสนสถานหลักของเมือง บริเวณนี้ทำให้เราเห็นภาพได้ว่าศาสนาพราหมณ์–ฮินดูเคยรุ่งเรืองและมีอิทธิพลต่อการสร้างเมืองเพียงใด ใกล้ ๆ กันยังมีภูเขาทอง เจดีย์ทรงกลมแบบโอคว่ำที่โดดเด่นด้วยรูปทรงเรียบง่ายแต่สง่างาม เจดีย์องค์นี้สะท้อนถึงความงดงามของศิลปะทวารวดี และยังคงเป็นจุดสำคัญที่ทำให้ผู้มาเยือนต้องหยุดมองด้วยความประทับใจ

 

โบราณสถานหมายเลข 25 เป็นอีกจุดที่ไม่ควรพลาด รากฐานอาคารก่อด้วยศิลาแลง มีรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า และคาดว่าสร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 11–12 ที่นี่ทำให้เราเห็นถึงการผสมผสานของศิลปะและความเชื่อในยุคต้น ๆ ของการก่อร่างสร้างเมือง หากเดินออกไปทางตะวันตกเฉียงใต้ของเมือง จะพบกับสระแก้วซึ่งเป็นหนึ่งในโบราณสถานที่มีเอกลักษณ์ที่สุด สระนี้ขุดลงไปในชั้นศิลาแลงธรรมชาติ กว้างประมาณ 18 เมตร และมีทางลงที่ทำเป็นขั้นบันไดกว้างสี่เมตร ผนังรอบสระแกะสลักภาพนูนต่ำเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์หลายชนิด เช่น ช้าง สิงห์ มกร กินรี และงูพันเสา แต่ละภาพเต็มไปด้วยความหมายเชิงสัญลักษณ์ในศาสนาพราหมณ์–ฮินดู เชื่อว่าสระแก้วถูกใช้ประกอบพิธีกรรมสำคัญของกษัตริย์เมืองศรีมโหสถ และเป็นสระศักดิ์สิทธิ์ที่มีพลังทางจิตวิญญาณ

 

นอกจากโบราณสถานแล้ว ยังมีโบราณวัตถุจำนวนมากที่ถูกค้นพบในเมืองศรีมโหสถ ไม่ว่าจะเป็นเทวรูปในรูปแบบต่าง ๆ ศิวลึงค์ หรือเศษเครื่องปั้นดินเผาที่บอกเล่าการอยู่อาศัยและวัฒนธรรมที่สืบต่อมาตั้งแต่สมัยลพบุรี สุโขทัย อยุธยา จนถึงรัตนโกสินทร์ วัตถุเหล่านี้สะท้อนว่าเมืองศรีมโหสถไม่เคยถูกทิ้งร้างไปโดยสิ้นเชิง แต่ยังคงเป็นพื้นที่ที่ผู้คนเข้ามาใช้ประโยชน์ ปรับปรุง และสร้างความหมายใหม่ ๆ ซ้อนทับลงบนรากฐานเดิม

 

การเปรียบเทียบเมืองศรีมโหสถกับเมืองโบราณอื่น ๆ เช่น เมืองอู่ทองในสุพรรณบุรี เมืองคูบัวในราชบุรี หรือเมืองจันเสนในนครสวรรค์ ทำให้เห็นว่าเครือข่ายเมืองทวารวดีมีความเชื่อมโยงกันอย่างกว้างขวาง เมืองศรีมโหสถถือเป็นหนึ่งในศูนย์กลางของภูมิภาคตะวันออกที่มีบทบาททั้งด้านศาสนา การเมือง และการค้า และยังเป็นประตูสู่การแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมระหว่างแผ่นดินภายในกับชายฝั่งทะเลตะวันออก

 

ทุกวันนี้ การอนุรักษ์เมืองศรีมโหสถเป็นหน้าที่สำคัญของกรมศิลปากรที่ได้ทำการขุดค้นและบูรณะบางส่วนอย่างต่อเนื่อง ผู้มาเยือนจึงสามารถสัมผัสโบราณสถานได้อย่างปลอดภัย และยังได้เรียนรู้จากป้ายบรรยายและการจัดแสดงที่มีการอธิบายความหมายไว้ บรรยากาศในเมืองเงียบสงบ เต็มไปด้วยต้นไม้ใหญ่และลมพัดเย็น ทำให้การเดินชมโบราณสถานกลายเป็นประสบการณ์ที่ไม่เพียงแต่เรียนรู้ แต่ยังได้พักผ่อนใจ

 

นักท่องเที่ยวที่เดินทางมาที่นี่มักใช้เวลาประมาณสองถึงสามชั่วโมงในการสำรวจจุดสำคัญทั้งหมด การมาในช่วงเช้าหรือบ่ายแก่ ๆ จะเหมาะที่สุดเพราะแสงแดดช่วยขับภาพแกะสลักให้เด่นชัด การแต่งกายควรสวมรองเท้าเดินสบาย หมวก และพกน้ำดื่มมาด้วย บางจุดไม่มีทางเดินปูพื้น หากได้ไกด์ท้องถิ่นมาช่วยเล่าเรื่องจะยิ่งทำให้การเดินทางครั้งนี้เต็มไปด้วยเรื่องเล่าและมิติทางประวัติศาสตร์ที่ลึกซึ้ง

 

 

มีอายุราว 1,500 ปี ตั้งแต่สมัยทวารวดี (พุทธศตวรรษที่ 11–18)

 

เชื่อว่าเป็นสระศักดิ์สิทธิ์ที่ใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาของกษัตริย์

 

เปิดให้เข้าชมฟรี

 

แนะนำอย่างน้อย 2–3 ชั่วโมงเพื่อเก็บโบราณสถานสำคัญ

 

สามารถเชื่อมกับการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมในจังหวัดปราจีนบุรี เช่น วัดแก้วพิจิตร พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติปราจีนบุรี และเส้นทางธรรมชาติในอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่