ตึกเจ้าพระยาอภัยภูเบศร

ตึกเจ้าพระยาอภัยภูเบศร ถือเป็นหนึ่งในสัญลักษณ์สำคัญของจังหวัดปราจีนบุรีที่ผสานคุณค่าทางประวัติศาสตร์ สถาปัตยกรรม และการแพทย์แผนไทยอย่างงดงาม อาคารตั้งอยู่ภายในโรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร ถนนปราจีนอนุสรณ์ ห่างจากตัวเมืองเพียง 2.5 กิโลเมตร ลักษณะเป็นอาคารสองชั้นแบบยุโรป สมัยเรอเนสซองส์ โดดเด่นด้วยมุขด้านหน้าและโดมกลาง ผนังภายนอกตกแต่งด้วยปูนปั้นลายพฤกษาประดับซุ้มประตูและหน้าต่างอย่างวิจิตร

 

อาคารแห่งนี้สร้างขึ้นในปี พ.ศ. 2452 โดยเจ้าพระยาอภัยภูเบศร ด้วยทรัพย์สินส่วนตัว เพื่อถวายเป็นที่ประทับแรมของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หากพระองค์เสด็จประพาสมณฑลปราจีนอีกครั้ง แต่เมื่อ พ.ศ. 2453 พระองค์เสด็จสวรรคตเสียก่อนจึงไม่ได้เสด็จมาประทับ อย่างไรก็ตาม ตึกแห่งนี้เคยใช้เป็นที่ประทับของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวในปี พ.ศ. 2455 รวมทั้งพระบรมวงศานุวงศ์อีกหลายพระองค์เมื่อเสด็จมณฑลปราจีนบุรี

 

แม้เจ้าพระยาอภัยภูเบศรจะไม่เคยใช้ตึกนี้เป็นที่พำนักส่วนตัว แต่ตึกก็มีบทบาทสำคัญในฐานะตึกอำนวยการโรงพยาบาล โดยชั้นล่างเคยใช้เป็นห้องตรวจโรค ห้องจำหน่ายยา และห้องผ่าตัด ส่วนชั้นบนทำหน้าที่รับคนไข้หญิง จนถึงปี พ.ศ. 2512 เมื่อโรงพยาบาลมีตึกอำนวยการหลังใหม่ ต่อมาในปี พ.ศ. 2533 กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนตึกเจ้าพระยาอภัยภูเบศรเป็นโบราณสถาน และได้เปิดเป็นพิพิธภัณฑ์อย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2539

 

พิพิธภัณฑ์การแพทย์แผนไทยอภัยภูเบศรแห่งนี้ทำหน้าที่เป็นศูนย์กลางการอนุรักษ์ตำราไทย สมุนไพร และการแพทย์พื้นบ้านของจังหวัดปราจีนบุรี ภายในจัดแสดงทั้งประวัติความเป็นมาตึกเจ้าพระยาอภัยภูเบศร ตำนานหมอหลวง ตัวอย่างเครื่องมือแพทย์แผนไทย เช่น ตู้ยา หินฝนยา มีดหมอ สมุดข่อย ตำรายา และหินบดยาสมัยทวารวดี ทำให้ตึกนี้กลายเป็นทั้งแหล่งศึกษาค้นคว้า วิจัย และเผยแพร่ภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสมุนไพรและการแพทย์

 

นอกจากการเป็นพิพิธภัณฑ์แล้ว โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศรยังเป็นต้นแบบการแพทย์แผนไทยระดับประเทศ ผลงาน “โครงการทัวร์สุขภาพโรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร” เคยได้รับรางวัลอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวครั้งที่ 4 ในปี พ.ศ. 2546 ประเภทโครงการส่งเสริมและพัฒนาการท่องเที่ยว โดยเน้นการใช้สมุนไพรบำบัด การนวด อบ ประคบ ฝังเข็ม และการแปรรูปสมุนไพรไทยเป็นเวชภัณฑ์และเครื่องสำอาง สะท้อนให้เห็นถึงความก้าวหน้าในการผสมผสานระหว่างมรดกภูมิปัญญากับการพัฒนาเชิงสร้างสรรค์