แหล่งผลิตน้ำมันแม่สูน

Rating: 4/5 (11 votes)

วันเปิดทำการ: ทุกวัน (ลักษณะพื้นที่ภาคสนาม เปิดโล่ง)

เวลาเปิดทำการ: 08.00–17.00 น. (แนะนำช่วงกลางวันเพื่อความปลอดภัย)

 

แหล่งผลิตน้ำมันแม่สูน จังหวัดเชียงใหม่ คือพื้นที่ประวัติศาสตร์สำคัญทางพลังงานของประเทศไทย ที่ครั้งหนึ่งเคยเป็นจุดเริ่มต้นของการสำรวจปิโตรเลียมอย่างเป็นทางการในสยามเมื่อกว่า 100 ปีก่อน บรรยากาศเรียบง่ายของชุมชนแม่สูนในวันนี้อาจทำให้หลายคนไม่คาดคิดว่าพื้นที่แห่งนี้เคยมีบทบาทในฐานะห้องทดลองกลางแจ้งของนักธรณีวิทยาและหน่วยงานของรัฐสมัยต้นรัตนโกสินทร์ตอนปลาย การเดินทางไปเยี่ยมชมพื้นที่นี้จึงเหมือนการย้อนกลับไปรู้จักจุดเริ่มต้นของอุตสาหกรรมน้ำมันไทย ที่ยังคงส่งอิทธิพลต่อโครงสร้างเศรษฐกิจและความเจริญของประเทศมาจนถึงปัจจุบัน

 

จุดเริ่มต้นของเรื่องราวเกิดขึ้นในปี พ.ศ. 2464 เมื่อสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระกำแพงเพชรอัครโยธิน ทรงริเริ่มการสำรวจหาน้ำมันดิบในบริเวณบ้านแม่สูน อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่ โดยทรงดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการรถไฟในขณะนั้น และทรงให้ความสำคัญอย่างยิ่งต่อการค้นหาแหล่งพลังงานภายในประเทศ เพื่อใช้ในการคมนาคมและการพัฒนาอุตสาหกรรมสมัยใหม่ พื้นที่แรกที่เริ่มทำการขุดเจาะคือบริเวณที่เรียกว่า “บ่อเจ้าหลวง” ซึ่งถือเป็นหนึ่งในความพยายามยุคต้นของไทยในการปิโตรเลียมจากใต้พื้นดิน

 

หลังจากนั้นไม่นาน หน่วยงานรัฐอื่น ๆ ก็เข้ามาสำรวจเพิ่มเติมหรือสานต่อภารกิจ จนแหล่งผลิตน้ำมันแม่สูนเริ่มเป็นที่รู้จักในวงการวิศวกรรมปิโตรเลียมในยุคนั้น กระทั่งในปี พ.ศ. 2499 คณะรัฐมนตรีมีมติให้โอนกิจการทั้งหมดจากกรมโลหกิจไปสังกัดกรมพลังงานทหาร ถือเป็นหมุดหมายสำคัญที่สะท้อนความตั้งใจของประเทศในการพัฒนาความรู้ด้านพลังงานยุคเริ่มต้น แม้ปริมาณน้ำมันดิบที่พบในพื้นที่ฝาง–แม่สูนจะไม่ได้มากพอสำหรับการผลิตเชิงพาณิชย์ แต่บทบาทด้านการวิจัย การทดลอง และการสร้างบุคลากรกลับมีคุณค่าอย่างสูง และยังเป็นองค์ความรู้พื้นฐานของการพัฒนาปิโตรเลียมไทยในเวลาต่อมา

 

เมื่อพูดถึง “ปิโตรเลียม” หลายคนอาจคุ้นเคยในฐานะพลังงานหลักสำหรับรถยนต์ เครื่องจักร หรืออุตสาหกรรมต่าง ๆ แท้จริงแล้วปิโตรเลียมคือสารประกอบไฮโดรคาร์บอนที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติในชั้นหินตะกอนใต้พื้นโลก ภายใต้แรงกดดันและอุณหภูมิสูงเป็นเวลาหลายล้านปี อินทรียวัตถุจากพืช สัตว์ หรือซากจุลชีพค่อย ๆ เปลี่ยนสภาพจนกลายเป็นแหล่งน้ำมันดิบที่สามารถนำมากลั่นเป็นผลิตภัณฑ์หลากหลาย เช่น น้ำมันเบนซิน น้ำมันดีเซล น้ำมันก๊าด น้ำมันเตา ก๊าซหุงต้ม รวมถึงเคมีภัณฑ์หลายชนิดอย่างพลาสติก ปุ๋ยเคมี และยางสังเคราะห์ ทั้งหมดนี้เชื่อมโยงกับชีวิตประจำวันของเรามากกว่าที่คิด

 

พื้นที่แม่สูนในปัจจุบันยังคงปรากฏร่องรอยของการสำรวจปิโตรเลียมในบางจุด เช่น บริเวณบ่อเจาะเดิมและพื้นที่ลุ่มที่เคยใช้ตั้งแท่นเครื่องมือ แม้หลายส่วนจะถูกธรรมชาติกลืนกลายไปบ้าง แต่ด้วยภูมิประเทศแบบที่ราบเชิงเขาและลักษณะดิน–หินที่เป็นเอกลักษณ์ ทำให้พื้นที่นี้ยังคงเป็นจุดสนใจของผู้ที่ชื่นชอบภูมิศาสตร์ ประวัติศาสตร์พลังงาน และคนท้องถิ่นที่ผูกพันกับเรื่องราวในอดีต นักท่องเที่ยวที่มาเยี่ยมชมมักได้สัมผัสทั้งความรู้และความสงบของวิถีชุมชนไปพร้อมกัน

 

บรรยากาศโดยรอบมีเสน่ห์แบบชนบทภาคเหนือ ลมพัดเย็นจากทิวเขาแดนพรมแดนไทย–เมียนมา ช่วยขับภาพอดีตให้ชัดเจนขึ้นเมื่อมองจุดที่ครั้งหนึ่งเคยเต็มไปด้วยเครื่องเจาะและอุปกรณ์ทดลอง พื้นที่นี้อาจไม่ใช่สถานที่ถ่ายรูปหวือหวา แต่กลับเหมาะสำหรับผู้ที่อยากเรียนรู้รากฐานของพลังงานไทย หรือผู้ที่เดินทางท่องเที่ยวสายสงบ ชอบพื้นที่ที่เต็มไปด้วยเรื่องเล่ามากกว่าสิ่งก่อสร้างโอ่อ่า

 

ผู้มาเยือนสามารถเริ่มจากการสังเกตพื้นที่รอบบ่อเจาะเดิม พูดคุยกับชาวบ้านหรือผู้สูงอายุในชุมชนบ้านปางสัก ซึ่งหลายคนยังจำเรื่องราวของบ่อเจ้าหลวง การสำรวจในอดีต และบรรยากาศของอำเภอฝางยุคที่ยังไม่คึกคักเช่นปัจจุบันได้อย่างชัดเจน ความรู้ที่ได้รับจากคำบอกเล่าของชุมชนจึงเป็นเสน่ห์สำคัญ ทำให้แหล่งผลิตน้ำมันแม่สูนไม่ใช่เพียง “สถานที่ดูซากอดีต” แต่เป็นห้องเรียนกลางแจ้งที่มีชีวิต

 

การเดินทาง สามารถเดินทางจากตัวเมืองเชียงใหม่ตามถนนทางหลวงหมายเลข 107 (เชียงใหม่–ฝาง) ผ่านแม่ริม แม่แตง และเชียงดาว กระทั่งเข้าสู่อำเภอฝาง เมื่อเข้าเขตตำบลแม่สูนให้มองหาวัดเทพประสิทธิ์ บ้านปางสัก จากนั้นเลี้ยวเข้าซอยข้างวัด ถนนจะเป็นเส้นทางชุมชน ระยะทางไป–กลับประมาณ 3 กิโลเมตร สามารถนำรถยนต์ส่วนตัวเข้าไปได้สะดวก พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นทางลาดยางและทางดินสลับกัน ควรเดินทางในเวลากลางวันเพื่อให้เห็นสภาพพื้นที่ชัดเจนมากขึ้น หากไม่มีรถส่วนตัวสามารถใช้บริการรถสองแถวภายในอำเภอฝางหรือติดต่อรถรับจ้างในตลาดฝางให้ไปส่งถึงจุดหมายได้เช่นกัน

 

สำหรับผู้ที่สนใจจัดทริปท่องเที่ยวแบบสั้น ๆ พื้นที่ใกล้เคียงยังมีสถานที่ท่องเที่ยวที่น่าแวะ ไม่ว่าจะเป็นวัดสำคัญของชุมชน สวนเกษตรที่เปิดให้เยี่ยมชม โป่งน้ำร้อนฝาง หรือเส้นทางขึ้นอุทยานแห่งชาติดอยผ้าห่มปก นักท่องเที่ยวจึงสามารถจัดโปรแกรมเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์–ธรรมชาติได้ภายในหนึ่งวันหรือครึ่งวันแบบไม่เหนื่อยจนเกินไป

 

 

ตอบ: สามารถเข้าชมได้ในลักษณะพื้นที่ชุมชนและแหล่งเรียนรู้ประวัติศาสตร์ แต่ไม่ใช่แหล่งท่องเที่ยวที่มีการบริหารจัดการอย่างเป็นทางการ จึงควรเดินทางในเวลากลางวันเพื่อความปลอดภัย

 

ตอบ: ไม่มีการผลิตเชิงพาณิชย์ในปัจจุบัน พื้นที่เป็นร่องรอยทางประวัติศาสตร์ของการสำรวจปิโตรเลียมยุคแรกของไทย

 

ตอบ: เหมาะสำหรับผู้สนใจประวัติศาสตร์พลังงาน ภูมิศาสตร์ธรณีวิทยา และผู้ที่ต้องการเที่ยวแนวสงบ เรียนรู้วิถีท้องถิ่น มากกว่าสถานที่ท่องเที่ยวแบบถ่ายรูปคึกคัก

 

ตอบ: สามารถนั่งรถโดยสารจากเชียงใหม่มาลงในอำเภอฝาง แล้วต่อสองแถวหรือรถรับจ้างเข้าพื้นที่แม่สูน โดยบอกจุดหมายว่า “ปากซอยวัดเทพประสิทธิ์ บ้านปางสัก”

 

ตอบ: พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นกลางแจ้ง ไม่มีห้องน้ำหรือร้านค้าโดยตรง ควรเตรียมอุปกรณ์จำเป็นก่อนเดินทาง