วัดกองกาน

Rating: 4.2/5 (5 votes)

วันเปิดทำการ: ทุกวัน

เวลาเปิดทำการ: 09.00–17.00 น.

 

วัดกองกาน เป็นวัดสำคัญของอำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ตั้งอยู่ในตำบลแม่ศึก ห่างจากวัดพุทธเอ้นประมาณ 2 กิโลเมตร วัดแห่งนี้เป็นศูนย์รวมศรัทธาของชาวแม่แจ่มมาอย่างยาวนาน เพราะภายในวิหารประดิษฐาน “พระเจ้าตนหลวง” พระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองที่ชาวบ้านยึดถือว่าเป็นเหมือนหลักใจของชุมชน การเดินเข้ามาในวัดจึงให้ความรู้สึกต่างจากการ “แวะเที่ยว” ทั่วไป เพราะหลายคนมาด้วยเจตนาสักการะและฝากความหวังเล็ก ๆ ของชีวิตไว้กับพระพักตร์ที่แย้มยิ้มอย่างเมตตา

 

สิ่งที่ทำให้วัดกองกาน “เป็นล้านนา” อย่างชัดเจนตั้งแต่แรกเห็น คืออาคารวิหารไม้ทั้งหลังที่ให้ความรู้สึกอบอุ่น สงบ และเป็นธรรมชาติ หลังคามุงแป้นเกล็ดแบบโบราณช่วยลดความแข็งของรูปทรงอาคาร ทำให้เส้นสายทั้งหมดกลมกลืนกับภูเขาและต้นไม้รอบวัด ความงามของวิหารไม้ไม่ได้มีไว้เพื่อความสวยงามเท่านั้น แต่เป็นวิธีคิดของคนเมืองแจ่มที่ให้ “ความเรียบง่าย” เป็นกรอบรองรับความศักดิ์สิทธิ์ ยิ่งอาคารไม่อวดตัวเองมากเท่าไร สายตายิ่งถูกดึงเข้าสู่พระประธานมากเท่านั้น

 

พระเจ้าตนหลวงเป็นพระพุทธรูปก่ออิฐก่อปูน ปางมารวิชัย หน้าตักกว้าง 10 ศอก 9 นิ้ว จัดว่าเป็นพระพุทธรูปแบบล้านนาที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในอำเภอแม่แจ่ม หากมองในเชิงพุทธลักษณะ คนล้านนามักให้ความสำคัญกับ “พระพักตร์” เป็นพิเศษ เพราะเชื่อว่าพระพักตร์เป็นภาพแทนเมตตาและการคุ้มครอง พระพักตร์ของพระเจ้าตนหลวงมีความอิ่มเอิบ สมดุล และมีรอยยิ้มอ่อนโยนที่ไม่ชวนให้เกร็ง เมื่อมองนาน ๆ จะรู้สึกเหมือนกำลังถูกปลอบใจแบบเงียบ ๆ ซึ่งเข้ากับคติความเชื่อของชุมชนที่มองพระพุทธเจ้าเป็น “พ่อแม่ทางธรรม” มากกว่าการมองเป็นสิ่งสูงส่งที่เข้าถึงไม่ได้

 

ตำนานการสร้างพระเจ้าตนหลวงเป็นเรื่องเล่าที่ช่วยอธิบายว่าทำไมผู้คนจึงผูกพันกับองค์พระในระดับ “ชีวิตประจำวัน” เล่าว่าช่างไม่สามารถแต่งพระพักตร์ให้ได้สัดส่วนงดงาม แม้พยายามหลายครั้งก็ยังไม่ลงตัว จึงประกอบพิธีบวงสรวงขอแรงครูบาและเทพยดา แล้วมีสามเณรน้อยผู้ไม่ทราบที่มาเข้ามาช่วยแต่งพระพักตร์จนงดงาม ก่อนจะอันตรธานหายไป ความเชื่อนี้ไม่ได้มีไว้แค่ให้ตื่นเต้น แต่ทำหน้าที่เหมือนการยืนยันว่าองค์พระสร้างด้วย “บุญญาธิการ” และได้รับการคุ้มครองจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์ จึงเหมาะสมจะเป็นพระคู่บ้านคู่เมืองของแม่แจ่ม

 

อีกด้านหนึ่งของเรื่องเล่าคือประวัติการเสื่อมและการฟื้นของชุมชน วัดกองกานเคยร้างในช่วงที่บ้านเมืองเกิดความวุ่นวาย ผู้คนอพยพ วัดขาดผู้ดูแล เสนาสนะทรุดโทรมจนกลายเป็นป่าดง แต่พระเจ้าตนหลวงยังตั้งมั่นไม่เป็นอันตราย แม้ถูกเถาวัลย์ปกคลุมจนแทบมองไม่เห็น ภาพนี้สะท้อนความเชื่อพื้นถิ่นแบบล้านนาที่มองว่าสิ่งศักดิ์สิทธิ์ “อยู่รอด” ได้แม้ชุมชนจะเปลี่ยนผ่าน และเมื่อชุมชนกลับมา สิ่งศักดิ์สิทธิ์ก็จะกลายเป็นศูนย์กลางในการรวมใจอีกครั้ง การบูรณะวัดจึงไม่ใช่แค่ซ่อมอาคาร แต่เป็นการ “เรียกบ้านกลับมาเป็นบ้าน”

 

ชื่อ “วัดกองกาน” ก็เชื่อมกับภาพการทำบุญของผู้คนโดยตรง เล่ากันว่าผู้ศรัทธาที่เดินทางมาทำบุญมักหาบข้าวของด้วยไม้คาน แล้วนำไม้คานมากองไว้เป็นจำนวนมากจนสูงท่วมหัว จึงเรียกกันว่ากองคานหรือกองกาน และกลายเป็นชื่อวัดในเวลาต่อมา ความหมายเชิงสัญลักษณ์ของชื่อจึงคือ “ความพร้อมเพรียง” และ “แรงศรัทธา” ที่จับต้องได้จริง

 

ในเชิงความเชื่อของล้านนา วัดที่มีพระคู่บ้านคู่เมืองมักมีบทบาทเป็นพื้นที่ “ยืนยันความเป็นชุมชน” ทุกครั้งที่เกิดเทศกาลสำคัญ ผู้คนจะกลับมาพร้อมหน้ากันเพื่อทำบุญ สรงน้ำ และฟังธรรม สิ่งนี้เห็นชัดในประเพณีสรงน้ำพระเจ้าตนหลวงช่วงสงกรานต์ ซึ่งชาวแม่แจ่มจะเดินทางมาสักการะและสรงน้ำเป็นประจำทุกปี การสรงน้ำในบริบทล้านนาไม่ได้เป็นเพียงการรดน้ำเพื่อความเย็นใจ แต่เป็นพิธีกรรมชำระสิ่งหม่นมัวและเริ่มต้นชีวิตใหม่ด้วยความเป็นมงคล

 

อีกงานบุญที่คนพื้นที่ให้ความสำคัญคือวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 เหนือ (เดือน 8 เป็ง) ซึ่งเป็นจังหวะเวลาที่ชุมชนใช้รวมตัวทำบุญใหญ่และถวายสักการะพระเจ้าตนหลวง การทำบุญวันเพ็ญในคติล้านนามักถูกมองว่าเป็นเวลาที่บุญกุศล “สุกงอม” และเหมาะแก่การตั้งจิตอธิษฐาน โดยเฉพาะเมื่อทำในสถานที่ที่ผู้คนเชื่อว่าศักดิ์สิทธิ์เป็นพิเศษอย่างวัดกองกาน

 

การเดินทาง หากเริ่มจากตัวอำเภอแม่แจ่ม สามารถขับรถมายังตำบลแม่ศึก แล้วใช้เส้นทางท้องถิ่นต่อไปยังวัด โดยวัดอยู่ห่างจากวัดพุทธเอ้นประมาณ 2 กิโลเมตร จึงนิยมวางแผนเที่ยว “คู่กัน” ในวันเดียวกันได้ สำหรับผู้เดินทางจากตัวเมืองเชียงใหม่ แนะนำใช้เส้นทางเชียงใหม่–ฮอด แล้วเลี้ยวเข้าสายที่มุ่งหน้าแม่แจ่ม (ช่วงทางขึ้นเขามีโค้งและชันเป็นบางตอน ควรเผื่อเวลาและขับด้วยความระมัดระวัง โดยเฉพาะฤดูฝน) เมื่อถึงตัวอำเภอแม่แจ่มแล้วค่อยต่อไปตำบลแม่ศึกตามป้ายในพื้นที่

 

การมาไหว้พระเจ้าตนหลวงให้ความรู้สึกเหมือนมาพบ “หลักใจของเมืองแจ่ม” มากกว่าการมาดูโบราณวัตถุเฉย ๆ ถ้ามีเวลา ลองนั่งเงียบ ๆ ในวิหารสักพัก จะสัมผัสได้ว่าความศักดิ์สิทธิ์ของวัดนี้ไม่ได้อยู่ที่พิธีการใหญ่โต แต่อยู่ที่ความศรัทธาที่สืบทอดในรูปแบบเรียบง่ายแต่แน่นแฟ้น และนี่คือเสน่ห์ของวัดชุมชนล้านนาที่มีชีวิตจริง

 

 

ตอบ: เด่นที่สุดคือ “พระเจ้าตนหลวง” พระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองแม่แจ่ม ประดิษฐานในวิหารไม้แบบล้านนาที่สงบและขับให้ความศักดิ์สิทธิ์ขององค์พระโดดเด่นมาก

 

ตอบ: เป็นพระพุทธรูปก่ออิฐก่อปูน ปางมารวิชัย ขนาดใหญ่ (หน้าตักกว้าง 10 ศอก 9 นิ้ว) พระพักตร์อิ่มเอิบ แย้มยิ้มอ่อนโยน สอดคล้องคติล้านนาที่เน้นเมตตาและความคุ้มครองของพระพุทธเจ้า

 

ตอบ: เป็นการเล่าเพื่อยืนยันว่าองค์พระสร้างด้วยบุญญาธิการและได้รับการคุ้มครองจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์ จึงเหมาะสมจะเป็นพระคู่บ้านคู่เมือง และเป็นที่พึ่งทางใจของชุมชน

 

ตอบ: ช่วงสงกรานต์จะมีประเพณีสรงน้ำพระเจ้าตนหลวง และอีกช่วงคือวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 เหนือ (เดือน 8 เป็ง) ซึ่งเป็นวันทำบุญสักการะสำคัญของคนเมืองแจ่ม

 

ตอบ: แต่งกายสุภาพ ปิดไหล่/เข่า ถอดรองเท้าก่อนเข้าวิหาร พูดคุยเบา ๆ และหลีกเลี่ยงการยืนค้ำหรือพาดสิ่งของกับส่วนประกอบของอาคารไม้เพื่อช่วยรักษาสภาพโบราณสถาน

 

ตอบ: นิยมไปต่อที่วัดพุทธเอ้น (โบสถ์น้ำ/อุทกสีมา) ซึ่งอยู่ห่างกันประมาณ 2 กิโลเมตร และถ้ามีเวลาเพิ่มสามารถแวะเฮือนลายเมืองแจ่มหรือวางแผนต่อไปเส้นทางดอยอินทนนท์ได้