อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย

อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย ตั้งอยู่ในตำบลเมืองเก่า บริเวณที่เรียกว่า “แก่งหลวง” ห่างจากตัวอำเภอศรีสัชนาลัยลงมาทางอำเภอสวรรคโลกประมาณ 11 กิโลเมตร หรือห่างจากกรุงเทพมหานครประมาณ 550 กิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ตำบลศรีสัชนาลัย ตำบลสารจิตร ตำบลหนองอ้อ และตำบลท่าชัย เมืองโบราณศรีสัชนาลัยอยู่ในเขตหมู่บ้านพระปรางค์ ตำบลศรีสัชนาลัย มีพื้นที่ทั้งหมดประมาณ 45.14 ตารางกิโลเมตร เดิมชื่อว่า “เมืองเชลียง” ก่อนเปลี่ยนชื่อเป็น “ศรีสัชนาลัย” ในสมัยกษัตริย์ราชวงศ์พระร่วงเมื่อครองกรุงสุโขทัย และได้สร้างเมืองขึ้นใหม่เป็นศูนย์กลางการปกครองแทนเมืองเชลียง ในบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์มีโบราณสถานและโบราณวัตถุทั้งหมด 215 แห่ง สำรวจค้นพบแล้ว 204 แห่ง

 

โบราณสถานที่สำคัญภายในอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย ได้แก่ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ หรือวัดพระบรมธาตุเมืองเชลียง เรียกอีกชื่อว่า วัดพระปรางค์ ตั้งอยู่นอกกำแพงเมืองเก่า ลงไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ประมาณ 3 กิโลเมตร เป็นกลุ่มโบราณสถานขนาดใหญ่และเป็นพระอารามหลวงชั้นราชวรวิหาร ภายในวัดมีปรางค์ประธานก่อด้วยศิลาแลงฉาบปูนเป็นสถาปัตยกรรมสมัยอยุธยา บริเวณเรือนธาตุด้านหน้ามีบันไดขึ้นองค์ปรางค์สู่ซุ้มโถง ภายในองค์ปรางค์มีรอยจิตรกรรมฝาผนังที่ลบเลือนไปมาก ด้านหน้าองค์ปรางค์มีวิหารประดิษฐานพระพุทธรูปขนาดใหญ่ปางมารวิชัย และทางด้านขวามีพระพุทธรูปปูนปั้นปางลีลาลักษณะงดงาม กำแพงวัดก่อด้วยศิลาและแท่นกลมขนาดใหญ่เรียงชิดกันเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า กว้าง 60 เมตร ยาว 90 เมตร เหนือซุ้มประตูทำเป็นรูปคล้ายหลังคายอด และเหนือซุ้มขึ้นไปเป็นปูนปั้นรูปพระพักตร์พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร

 

พระธาตุมุเตาอยู่ด้านหลังปรางค์ประธานนอกกำแพงแก้ว มีลักษณะเป็นเจดีย์ทรงมอญ ในการขุดแต่งเมื่อปี พ.ศ. 2535 พบทองจังโกประดับส่วนยอดของเจดีย์ มณฑปพระอัฎฐารศอยู่ด้านหลังของพระธาตุมุเตา เดิมน่าจะเป็นมณฑปพระสี่อิริยาบถ ต่อมาได้ซ่อมแซมดัดแปลง ภายในซุ้มคูหามีพระพุทธรูปยืน เดิมมณฑปมุงหลังคาด้วยกระเบื้องดินเผา วิหารพระสองพี่น้อง อยู่ทางซ้ายมณฑปพระอัฏฐารศ ก่อด้วยศิลาแลง มีพระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัยสององค์อยู่บนแท่นพระ จากการขุดค้นทางโบราณคดีพบว่าฐานวิหารสองพี่น้องก่อทับอาคารเดิมที่สร้างด้วยอิฐ และด้านข้างทางขวาของพระวิหารพบฐานรอยพระพุทธบาท โบสถ์ตั้งอยู่ด้านหน้าพระวิหาร

 

ปัจจุบันวัดได้บูรณปฏิสังขรณ์ใหม่ทั้งหลังโดยสร้างทับโบสถ์เดิม กุฏิพระร่วงพระลือ หรือศาลพระร่วงพระลือ มีลักษณะเป็นมณฑปฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัสกว้าง หลังคาทรงมณฑปก่ออิฐซ้อนกันสี่ชั้น ภายในประดิษฐานรูปหล่อพระร่วงพระลือจำลอง

 

วัดเขาพนมเพลิง ตั้งอยู่บนยอดเขาพนมเพลิงภายในกำแพงเมือง มีเจดีย์ประธานทรงกลมและมณฑปก่อด้วยศิลาแลง ฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัสยกสูง หลังคาโค้งแหลม มีบันไดทางขึ้นสู่มณฑป ชาวบ้านเรียกว่า ศาลเจ้าแม่ละอองสำลี สามารถขึ้นวัดได้สองทาง คือ ทางด้านหน้าวัดแก่งหลวง และด้านข้างวัดที่เป็นบันไดศิลาแลง ระหว่างทางขึ้นทั้งสองด้านมีศาลาพัก

 

วัดเขาสุวรรณคีรี อยู่ทางทิศตะวันตก ถัดจากเขาพนมเพลิงประมาณ 200 เมตร ตั้งอยู่บนยอดเขาอีกยอดหนึ่งในเทือกเขาเดียวกัน กลุ่มโบราณสถานสำคัญคือ เจดีย์ประธานทรงกลมขนาดใหญ่ก่อด้วยศิลาแลง ฐานเขียงใหญ่ห้าชั้น ใช้เป็นลานประทักษิณ มีซุ้มพระทั้งสี่ด้าน ตรงก้านฉัตรมีพระพุทธรูปปูนปั้นปางลีลาในท่าเดินจงกรมรอบก้านฉัตรเช่นเดียวกับวัดช้างล้อม ด้านหลังเจดีย์ประธานมีเจดีย์ทรงกลมล้อมรอบด้วยแนวกำแพงศิลาแลง

 

วัดช้างล้อม ตั้งอยู่ภายในกำแพงเมืองศรีสัชนาลัย บนที่ราบเชิงเขาด้านทิศใต้ของเขาพนมเพลิง โบราณสถานสำคัญคือ เจดีย์ประธานทรงลังกา ตั้งอยู่บนฐานประทักษิณรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ภายในกำแพงแก้วสี่เหลี่ยมผืนผ้า ที่ฐานเจดีย์มีช้างปูนปั้นยืนหันหลังชนผนังรอบเจดีย์ 39 เชือก และช้างที่มุมเจดีย์ทั้งสี่ทิศตกแต่งเป็นช้างทรงเครื่อง มีลวดลายปูนปั้นประดับคอ ต้นขา และข้อเท้า ด้านหน้าเจดีย์มีบันไดขึ้นสู่ลานประทักษิณ เหนือฐานประทักษิณมีซุ้มพระพุทธรูปปางมารวิชัย ผนังซุ้มมีประติมากรรมต้นโพธิ์อยู่เบื้องหลังพระพุทธรูป แต่พระพุทธรูปเหลือเพียงองค์เดียวทางด้านทิศเหนือ ส่วนองค์ระฆังขึ้นไปเป็นบัลลังก์ ก้านฉัตรประดับด้วยรูปพระสาวกปูนปั้นลีลานูนต่ำ 17 องค์ มีวิหารขนาดเล็กสองหลัง และเจดีย์รายสององค์

 

วัดเจดีย์เจ็ดแถว ตั้งอยู่ด้านหน้าวัดช้างล้อม มีความสวยงามด้วยเจดีย์หลากหลายรูปแบบเป็นศิลปะสุโขทัยแท้ผสมศรีวิชัย โบราณสถานสำคัญคือ เจดีย์ประธานรูปดอกบัวตูมอยู่ด้านหลังพระวิหาร และเจดีย์รายรวมอาคารขนาดเล็กจำนวน 33 องค์ มีกำแพงแก้วล้อมรอบ อีกทั้งซุ้มจรนำด้านหลังของเรือนธาตุเป็นพระพุทธรูปนาคปรก วัดนี้ได้ชื่อว่ามีเจดีย์หลายแถว และเคยเป็นที่ประดิษฐานพระอัฐิของราชวงศ์สุโขทัย

 

วัดสวนแก้วอุทยานใหญ่ ตั้งอยู่ภายในกำแพงเมืองไม่ไกลจากวัดเจดีย์เจ็ดแถว โบราณสถานสำคัญคือ เจดีย์ประธานทรงกลมก่อด้วยศิลาแลง องค์ระฆังพังทลายไป ด้านหน้ามีบันไดขึ้นไปจากมุขหลังของวิหารเพื่อสักการะพระพุทธรูป มีวิหารและมุขด้านหน้า ส่วนด้านหลังมีบันไดขึ้นห้าทาง เสาวิหารและกำแพงวัดก่อด้วยศิลาแลง วัดสวนแก้วอุทยานน้อย หรือวัดสระแก้ว อยู่ห่างจากวัดช้างล้อม 200 เมตร มีกำแพงแก้วล้อมรอบ ประกอบด้วยเจดีย์ประธานทรงดอกบัวตูม วิหารมีซุ้มพระตั้งอยู่ด้านหลังเป็นมณฑป หลังคามณฑปโค้งแหลม ภายในประดิษฐานพระพุทธรูปปางมารวิชัย

 

วัดนางพญา ตั้งอยู่แนวเดียวกับวัดสวนแก้วอุทยานใหญ่ มีลวดลายปูนปั้นงดงาม ปรากฏบนผนังวิหารขนาดเจ็ดห้อง เสาวิหารทุกด้านมีเทพนมและลวดลายต่าง ๆ ทำด้วยสังคโลกไม่เคลือบ เจดีย์ประธานทรงกลมตั้งอยู่บนฐานประทักษิณ ซุ้มด้านหน้ามีบันไดขึ้นถึงโถงเจดีย์ ด้านในโถงมีแกนเจดีย์ประดับลวดลายปูนปั้น วิหารก่อด้วยศิลาแลง มีมุขหน้าและมุขหลัง ผนังเจาะช่องแสง ด้านใต้มีลวดลายปูนปั้นกึ่งมนุษย์กึ่งวานรกำลังวิ่ง นอกจากนี้ยังมีลวดลายพรรณพฤกษาและเทพพนม เป็นศิลปะสมัยอยุธยาตอนต้น

 

วัดชมชื่น ตั้งอยู่ริมแม่น้ำยม ห่างจากวัดพระศรีรัตนมหาธาตุประมาณ 400 เมตร โบราณสถานสำคัญคือ เจดีย์ประธานทรงกลมก่อด้วยศิลาแลง วิหารอยู่ด้านหน้า เจดีย์ขนาดหกห้องมีมุขยื่นด้านหน้า ด้านหลังพระวิหารเชื่อมต่อมณฑปคล้ายห้องทึบ หลังคาก่อด้วยศิลาแลงซ้อนเป็นรูปจั่วแหลม ด้านหน้ามณฑปมีซุ้มจระนำสองซุ้ม ด้านหลังมณฑปเดิมประดิษฐานพระพุทธรูปปางนาคปรก ปัจจุบันสูญหายไปแล้ว มีลวดลายปูนปั้นที่หน้าบันด้านหลังมณฑป จากการขุดค้นพบโครงกระดูกมนุษย์จำนวน 15 โครง ในระดับความลึก 7–8 เมตร อายุตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 9 ถึงสมัยทวารวดีประมาณพุทธศตวรรษที่ 12–16 รวมทั้งพบเครื่องถ้วยเชลียงจำนวนมากจากพุทธศตวรรษที่ 17 จนถึงสมัยสุโขทัย

 

อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย เปิดให้เข้าชมทุกวัน เวลา 08.00–17.00 น. ค่าเข้าชม ชาวไทย 20 บาท ชาวต่างชาติ 100 บาท หากนำยานพาหนะเข้าภายในอุทยานมีค่าธรรมเนียมเพิ่มเติม บริการ รถรางนำชม ทั่วบริเวณอุทยานอัตราค่าโดยสาร ชาวไทย 10 บาท ชาวต่างชาติ 40 บาท สำหรับผู้ที่ต้องการวิทยากรนำชม สามารถติดต่อได้ที่อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัยโดยตรง ที่อยู่ อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย 64130 โทร. 0 5567 9211

 

การเดินทาง จากตัวเมืองสุโขทัย ใช้ทางหลวงหมายเลข 101 สายสุโขทัย–สวรรคโลก–ศรีสัชนาลัย เลี้ยวซ้ายข้ามสะพานแม่น้ำยม มีทางแยกขวาเข้าอุทยานฯ ประมาณ 1.5 กิโลเมตร รวมระยะทางจากตัวเมืองสุโขทัยประมาณ 68 กิโลเมตร หรือใช้รถโดยสารประจำทางสาย สุโขทัย–อุตรดิตถ์ หรือ สุโขทัย–เชียงราย ลงบริเวณปากทางแยกเข้ายังอุทยานประวัติศาสตร์