วัดตายม

วัดตายม ถือเป็นหนึ่งในชุมชนโบราณที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์และโบราณคดีของจังหวัดพิษณุโลก เดิมทีพื้นที่แห่งนี้เต็มไปด้วยป่าไผ่ ป่าไม้เบญจพรรณ และหญ้าคา เป็นถิ่นฐานที่มีผู้คนอยู่อาศัยไม่มากนัก จนกระทั่งมีเศรษฐีผู้หนึ่งชื่อว่าตายม ได้สร้างพระพุทธรูปขนาดใหญ่ขึ้นองค์หนึ่ง มีชื่อเรียกว่า “หลวงพ่องึม” และต่อมาเมื่อเวลาผ่านไปราว 2๐๐ ปี มีประชาชนอพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานเพิ่มขึ้นและร่วมแรงร่วมใจกันสร้างวิหารขึ้นใหม่ อีกทั้งยังได้เปลี่ยนชื่อพระพุทธรูปจากหลวงพ่องึมเป็น “หลวงพ่อตายม” ตามชื่อผู้สร้าง และชื่อของหมู่บ้านก็ได้เปลี่ยนเป็นบ้านวัดตายมตั้งแต่นั้นมา

 

ชุมชนบ้านวัดตายมถือเป็นชุมชนขนาดใหญ่ในอดีต ตั้งอยู่กระจัดกระจายไปตามพื้นที่ริมฝั่งคลองละคร ซึ่งเป็นลำน้ำสายสำคัญที่มีลักษณะคดเคี้ยวไปทั่วหมู่บ้าน ร่องรอยความเจริญในอดีตสะท้อนให้เห็นผ่านหลักฐานโบราณสถานและโบราณวัตถุที่ยังคงหลงเหลืออยู่ เช่น วัดโบราณจำนวนมากที่ตั้งเรียงรายริมคลองละคร ไม่ว่าจะเป็นวัดตายมเก่า วัดบ้านแหลมพระธาตุ วัดทุ่งเศรษฐี วัดเศรษฐี และวัดเจริญราษฏร์ อีกทั้งยังพบหมู่บ้านเก่าแก่ที่เคยมีผู้คนอยู่อาศัยหนาแน่น เช่น บ้านเตาถ่าน บ้านดงถ่าน บ้านเจริญราษฏร์ บ้านสระกระชาย บ้านทุ่งเศรษฐี บ้านวัดตายมเก่า บ้านไร่ และบ้านสระเศรษฐี โดยหมู่บ้านเหล่านี้ตั้งอยู่ทั้งสองฟากถนนและเลียบคลองละครที่เคยมีน้ำอุดมสมบูรณ์ในสมัยก่อน แต่ปัจจุบันกลับตื้นเขินและแห้งแล้งในฤดูแล้ง ทำให้ชาวบ้านหลายครัวเรือนต้องอพยพย้ายถิ่นฐานไปอยู่ที่อื่น เหลือเพียงบ้านเรือนที่ตั้งอยู่ประปรายหมู่บ้านละ 2-3 หลังเท่านั้น

 

ร่องรอยโบราณสถานที่สำรวจพบในพื้นที่บ้านวัดตายมยังบ่งบอกถึงความรุ่งเรืองในอดีต ทั้งพระอุโบสถ เจดีย์ และพระปรางค์ขนาดใหญ่ รวมถึงเศษเครื่องถ้วยที่กระจัดกระจายอยู่ทั่วไป ส่วนใหญ่เป็นศิลปกรรมในสมัยสุโขทัยและอยุธยา นอกจากนี้ยังมีการพบพระพุทธรูปและพระเครื่องจำนวนมากที่ประชาชนมักขุดพบโดยบังเอิญตามเนินดินหรือซากโบราณสถาน ซึ่งสิ่งเหล่านี้ล้วนสะท้อนให้เห็นถึงความศรัทธาทางพระพุทธศาสนาที่หยั่งรากลึกในพื้นที่แห่งนี้มาเป็นเวลายาวนาน

 

คลองละครถือเป็นแหล่งน้ำโบราณที่มีบทบาทสำคัญต่อการดำรงชีวิตของผู้คนในอดีต นอกจากจะใช้เป็นเส้นทางสัญจรแล้ว ยังหล่อเลี้ยงการเกษตรและวิถีชีวิตชุมชน แม้ปัจจุบันจะไม่อุดมสมบูรณ์ดังเช่นในอดีต แต่ก็ยังเป็นหลักฐานสำคัญที่ช่วยให้เข้าใจถึงความสัมพันธ์ระหว่างผู้คนกับธรรมชาติในอดีต

 

การเดินทางไปยังแหล่งโบราณคดีบ้านวัดตายมสามารถทำได้สะดวก โดยออกจากตัวเมืองพิษณุโลกไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ตามเส้นทางหลวงสายพิษณุโลก–หล่มสัก แล้วเลี้ยวขวาเหนือที่ว่าการอำเภอวังทองเข้าสู่ถนนสายวังทอง–เขาทราย ผ่านหมู่บ้านหนองบัวไปจนถึงบ้านวัดตายม รวมระยะทางประมาณ 42 กิโลเมตร ปัจจุบันแม้ชุมชนบ้านวัดตายมจะไม่คึกคักดังเช่นในอดีต แต่ก็ยังคงเป็นแหล่งเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์และโบราณคดีที่สำคัญของพิษณุโลก อีกทั้งยังเป็นสถานที่ที่สะท้อนให้เห็นถึงร่องรอยความรุ่งเรืองและความศรัทธาของผู้คนในอดีตที่ยังคงทิ้งไว้ให้คนรุ่นหลังได้ศึกษาและสืบสานต่อไป