ศูนย์สืบสานศิลปวัฒนธรรมล้านนาตำบลน้ำแพร่

Rating: 4.6/5 (5 votes)

วันเปิดทำการ: ทุกวัน

เวลาเปิดทำการ: 08.00–17.00 น.

 

ศูนย์สืบสานศิลปวัฒนธรรมล้านนาตำบลน้ำแพร่ หมู่ที่ 3 บ้านแพะขวาง เป็นแหล่งเรียนรู้ทางวัฒนธรรมของชุมชนเล็ก ๆ ในอำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ ที่เกิดขึ้นจากความตั้งใจของคนในพื้นที่ที่จะรักษาศิลปะการแสดงล้านนาให้ยังคงมีชีวิตอยู่ ไม่ใช่แค่ในหนังสือหรือพิพิธภัณฑ์ แต่ในวิถีชีวิตประจำวันของเด็ก เยาวชน และคนทุกวัยในหมู่บ้าน ศูนย์แห่งนี้เปิดสอนแบบไม่เก็บค่าใช้จ่าย มุ่งเน้นการเรียนฟรีในบรรยากาศสบาย ๆ แต่เต็มไปด้วยความหมายและหัวใจของการสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่น

 

ศูนย์ตั้งอยู่ในหมู่ที่ 3 บ้านแพะขวาง ตำบลน้ำแพร่ ซึ่งเป็นชุมชนชนบทที่โอบล้อมด้วยทุ่งนา บ้านเรือน และวัดท้องถิ่น วิถีชีวิตยังคงกลิ่นอายล้านนาแบบดั้งเดิมอยู่มาก ท่ามกลางการเติบโตของเมืองเชียงใหม่และกระแสสมัยใหม่ที่ไหลบ่าเข้ามาอย่างต่อเนื่อง ศูนย์สืบสานศิลปวัฒนธรรมล้านนาแห่งนี้จึงทำหน้าที่คล้ายสมุดบันทึกที่มีชีวิต เป็นที่รวมความทรงจำของคนรุ่นก่อน และเป็นห้องเรียนสำหรับคนรุ่นใหม่ที่อยากรู้ว่ารากเหง้าของตัวเองหน้าตาเป็นอย่างไร

 

ความโดดเด่นของศูนย์น้ำแพร่อยู่ที่แนวคิดการทำงานแบบไม่หวังผลกำไร ทุกกิจกรรมเน้นให้เด็กและเยาวชนเข้าร่วมโดยไม่มีค่าใช้จ่าย ไม่เน้นความหรูหราของสถานที่ แต่เน้นคุณค่าของเนื้อหาและการลงมือปฏิบัติจริง ศิลปะการแสดงล้านนาที่เคยเป็นเพียงส่วนหนึ่งของงานบุญหรืองานประเพณี ถูกดึงกลับมาให้เป็น “เครื่องมือในการเรียนรู้ชีวิต” ของคนในชุมชนอีกครั้ง

 

เบื้องหลังของศูนย์แห่งนี้คือเรื่องราวของพ่อครูคำ กาไวย์ ศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปะการแสดง ผู้มีชื่อเสียงด้านการแสดงพื้นบ้านและการช่างฟ้อน พ่อครูเป็นทั้งครูภูมิปัญญาและเสาหลักด้านศิลปวัฒนธรรมของตำบลน้ำแพร่ เมื่อท่านถึงแก่อนิจกรรม บ้านที่เคยใช้เป็นพื้นที่สอนตีกลองสะบัดชัยและฟ้อนดาบจึงถูกพัฒนาต่อยอดให้กลายเป็น “ศูนย์สืบสานศิลปวัฒนธรรมล้านนาตำบลน้ำแพร่” เพื่อสานต่อเจตนารมณ์ของท่านในการอนุรักษ์และถ่ายทอดศิลปวัฒนธรรมล้านนาให้คงอยู่

 

ภายหลังการจากไปของพ่อครูคำ ลูกหลานและคนใกล้ชิดจึงลุกขึ้นมารับช่วงต่อ โดยเฉพาะป้อหลวงไพรินทร์ กาไวย์ ผู้ใหญ่บ้านหมู่ 3 บ้านแพะขวาง ซึ่งเป็นทายาทโดยตรง ได้ช่วยกันปรับปรุงพื้นที่บ้านเดิมให้กลายเป็นศูนย์การเรียนรู้บ้านกลองสะบัดชัย รองรับการจัดกิจกรรมสืบสานศิลปวัฒนธรรมในระดับชุมชน เด็ก ๆ และเยาวชนจากหมู่บ้านใกล้เคียงเริ่มเข้ามาเรียนรู้มากขึ้นอย่างต่อเนื่อง จนกลายเป็นแหล่งเรียนรู้ที่ได้รับการยอมรับจากทั้งชุมชนและหน่วยงานท้องถิ่น

 

การพัฒนาศูนย์ไม่ได้เกิดขึ้นเพียงครั้งเดียวแล้วจบ แต่ค่อย ๆ เติบโตผ่านโครงการต่อเนื่องหลายปี ช่วงหนึ่งตำบลน้ำแพร่ต้องเผชิญปัญหาเด็กและเยาวชนติดเกมและเข้าไปเกี่ยวข้องกับยาเสพติด องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจึงมองเห็นว่า “ศิลปวัฒนธรรม” สามารถเป็นอีกหนึ่งเครื่องมือที่ช่วยดึงเด็กกลับมาอยู่ในเส้นทางที่ดี จึงสนับสนุนให้ใช้บ้านของพ่อครูคำเป็นจุดศูนย์กลางในการถ่ายทอดศิลปะล้านนา ทั้งการตีกลอง การฟ้อน และกิจกรรมวัฒนธรรมอื่น ๆ

 

เมื่อโครงการดำเนินต่อเนื่อง ศูนย์ก็ยิ่งมีความพร้อมมากขึ้น ทั้งด้านอุปกรณ์การเรียน สถานที่ และจำนวนครูภูมิปัญญาที่มาร่วมกันถ่ายทอดความรู้ เด็กและเยาวชนรุ่นแล้วรุ่นเล่าหมุนเวียนกันเข้ามาเรียน ทำให้ทักษะเช่นการตีกลองสะบัดชัยและการฟ้อนดาบไม่ขาดช่วง เมื่อมีงานประเพณีสำคัญของตำบล ชุดการแสดงจากศูนย์สืบสานฯ จึงกลายเป็นส่วนหนึ่งของพิธีการแทบทุกครั้ง

 

กิจกรรมหลักของศูนย์สืบสานศิลปวัฒนธรรมล้านนา ตำบลน้ำแพร่ คือการสอนศิลปะการแสดงล้านนาในหลายแขนง โดยเฉพาะงานที่เกี่ยวข้องกับ “กลอง” และ “การฟ้อน” ซึ่งเป็นหัวใจของการแสดงพื้นบ้านเหนือ เด็ก ๆ ที่เข้ามาเรียนไม่ได้เพียงเรียนเพื่อ “ขึ้นเวที” แต่ได้เรียนความหมายเบื้องหลังทุกจังหวะและทุกท่วงท่าที่สืบทอดกันมา

 

การตีกลองสะบัดชัยเป็นกิจกรรมที่ได้รับความนิยมอย่างมากในศูนย์ เสียงกลองที่ดังสลับประสานกันอย่างพร้อมเพรียง ช่วยปลุกพลังทั้งผู้ตีและผู้ฟัง ในอดีตกลองสะบัดชัยถูกใช้เพื่อประกาศชัยชนะหรือปลุกขวัญในยามศึก ปัจจุบันถูกนำมาบรรเลงในงานมงคลต่าง ๆ เช่น งานรื่นเริงของชุมชน งานแห่ขบวน งานต้อนรับแขกสำคัญ การเรียนกลองสะบัดชัยจึงไม่ใช่แค่เรียนดนตรี แต่เป็นการเรียนรู้ประวัติศาสตร์และจิตวิญญาณของคนล้านนาไปพร้อมกัน

 

สำหรับการฟ้อนดาบ ศูนย์ให้ความสำคัญอย่างมากทั้งในเชิงเทคนิคและจิตใจ การฟ้อนดาบเป็นศิลปะที่ผสานความกล้าหาญกับความสง่างาม ผู้ฟ้อนต้องควบคุมทั้งร่างกาย น้ำหนักมือ และสมาธิในเวลาเดียวกัน ครูภูมิปัญญาจะเริ่มสอนตั้งแต่การจับดาบอย่างถูกต้อง การก้าวเท้า การหมุนตัว การยกดาบ และการประคองสายตาให้สัมพันธ์กับจังหวะดนตรี ทุกท่วงท่ามีความหมาย ไม่ใช่เพียงการหวือหวาเพื่อความตื่นตา แต่คือบทเรียนเรื่องวินัย ความรับผิดชอบ และการเคารพบูรพาจารย์

 

ฟ้อนเชิงเป็นอีกศาสตร์หนึ่งที่สอนกันในศูนย์อย่างจริงจัง จุดเด่นของฟ้อนเชิงคือความอ่อนช้อย นุ่มนวล แต่แฝงด้วยพลังทางจิตวิญญาณ การฟ้อนเชิงมักใช้ในพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับความศรัทธา การบูชาครู หรือการแสดงความเคารพต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ผู้เรียนฟ้อนเชิงจึงไม่ได้เพียงเรียนท่าทาง หากแต่ได้ฝึกให้ใจนิ่ง รู้จักเคลื่อนไหวไปกับดนตรีอย่างมีสมาธิ หลายคนบอกว่าการได้ฟ้อนเชิงช่วยให้พวกเขา “กลับมาอยู่กับตัวเอง” มากขึ้น

 

ด้านการตีกลองชัยมงคล ศูนย์ใช้กลองประเภทนี้ในงานที่ต้องการเสริมสิริมงคล เช่น งานขึ้นบ้านใหม่ งานบวช หรืองานมงคลสมรส เสียงกลองที่หนักแน่นแต่ละจังหวะเปรียบเสมือนคำอวยพร ผู้เรียนจะได้ฝึกตั้งแต่พื้นฐานจังหวะไปจนถึงการตีร่วมกับวงกลองอื่น ๆ การเรียนรู้ในลักษณะนี้ทำให้เด็กและเยาวชนเข้าใจว่า “เสียงดนตรี” มีความหมายมากกว่าเสียงที่ไพเราะ แต่เกี่ยวข้องกับความเชื่อและพิธีกรรมของชุมชนอย่างลึกซึ้ง

 

บรรยากาศการเรียนในศูนย์สืบสานศิลปวัฒนธรรมล้านนา ตำบลน้ำแพร่ เป็นไปอย่างเรียบง่าย เด็ก ๆ มักมาพร้อมเพื่อนบ้านหรือคนในครอบครัว ผู้ใหญ่ในหมู่บ้านก็เข้ามาช่วยดูแลหรือร่วมฝึกซ้อมด้วยเป็นบางครั้ง เมื่อครูตีกลองนำ ทุกคนจะค่อย ๆ ทำตาม เรียนรู้จากการสังเกตและการลงมือทำซ้ำ ๆ มากกว่าการนั่งฟังบรรยาย ทักษะจึงค่อย ๆ ซึมเข้าไปในร่างกายและความทรงจำของผู้เรียนอย่างเป็นธรรมชาติ

 

ความน่าสนใจอีกอย่างคือศูนย์ไม่ได้จำกัดผู้เรียนเฉพาะเด็กหรือเยาวชนเท่านั้น หากผู้ใหญ่หรือผู้สูงอายุอยากมาเรียนรู้เพิ่มก็สามารถเข้าร่วมได้ ทำให้ศูนย์กลายเป็นพื้นที่ที่คนหลายวัยมาเจอกัน แลกเปลี่ยนประสบการณ์ คนรุ่นใหม่เล่าเรื่องโรงเรียน ชีวิตประจำวัน ส่วนคนรุ่นเก่าก็เล่าความทรงจำสมัยก่อนเกี่ยวกับขบวนแห่ งานบุญ และครูฟ้อนในยุคของตนเอง บรรยากาศจึงเต็มไปด้วยความผูกพันมากกว่าจะเป็นเพียง “ห้องเรียน” ทั่วไป

 

ศูนย์สืบสานศิลปวัฒนธรรมล้านนา ตำบลน้ำแพร่ ยังมีบทบาทสำคัญในงานประเพณีสำคัญของท้องถิ่น เช่น ประเพณียี่เป็ง ประเพณีปี๋ใหม่เมือง งานลอยกระทง งานรดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ งานต้อนรับแขกบ้านแขกเมือง หรือแม้แต่งานของหน่วยงานภาครัฐในระดับอำเภอและจังหวัด ลูกศิษย์จากศูนย์มักได้รับเชิญให้ไปตีกลองสะบัดชัย นำขบวนแห่ หรือฟ้อนประกอบพิธี ทำให้ทั้งผู้แสดงและผู้ชมได้เห็นว่าศิลปะล้านนาที่เรียนในศูนย์ไม่ใช่เพียงการซ้อมในสนาม แต่เชื่อมโยงกับชีวิตจริงของชุมชนอย่างแท้จริง

 

ในระยะยาว ศูนย์ลักษณะนี้ช่วยสร้างความภาคภูมิใจให้กับคนในชุมชน เด็กที่เติบโตมาพร้อมเสียงกลองและการฟ้อนย่อมมีจุดยืนในใจชัดเจนขึ้นว่าตนเองมาจากวัฒนธรรมแบบใด ผู้ปกครองก็สบายใจที่ลูกหลานใช้เวลาว่างไปกับกิจกรรมสร้างสรรค์มากกว่าการหมกมุ่นอยู่กับหน้าจอมือถือ ชุมชนโดยรวมก็ได้พื้นที่พบปะ พูดคุย และร่วมกันทำกิจกรรมเชิงบวกอย่างต่อเนื่อง

 

ในแง่ของการบริหารจัดการ ศูนย์สืบสานศิลปวัฒนธรรมล้านนา ตำบลน้ำแพร่ มีคณะกรรมการจากคนในชุมชนมาช่วยกันดูแล ทั้งด้านกิจกรรม การประสานงานกับหน่วยงานรัฐ และการพัฒนาพื้นที่ให้เหมาะกับการเรียนรู้ องค์การบริหารส่วนตำบลน้ำแพร่เองก็มีบทบาทในการสนับสนุนงบประมาณและประสานเครือข่าย ทำให้ศูนย์ไม่ใช่โครงการชั่วคราว แต่กลายเป็นส่วนหนึ่งของการพัฒนาชุมชนอย่างยั่งยืน

 

การเดินทางไปยังศูนย์สืบสานศิลปวัฒนธรรมล้านนาตำบลน้ำแพร่ ทำได้ไม่ยาก หากออกเดินทางจากตัวเมืองเชียงใหม่สามารถใช้ถนนเชียงใหม่–หางดง (ทางหลวงสาย 108) มุ่งหน้าไปทางอำเภอหางดง จากนั้นขับต่อไปจนถึงบริเวณกาดฝรั่งหรือจุดตัดสำคัญของชุมชน แล้วเลี้ยวเข้าทางตำบลน้ำแพร่ เมื่อเข้าสู่เขตหมู่บ้านให้ขับตามเส้นทางภายในชุมชนไปยังหมู่ที่ 3 บ้านแพะขวาง ศูนย์ตั้งอยู่ใกล้บ้านเรือนของชาวบ้านและวัดในพื้นที่ บรรยากาศร่มรื่นสไตล์ชนบท หากใช้รถสองแถวหรือขนส่งสาธารณะ สามารถลงบริเวณถนนใหญ่ในหางดงแล้วต่อมอเตอร์ไซค์รับจ้างหรือรถรับจ้างเข้ามายังหมู่บ้านได้เช่นกัน

 

บริเวณรอบตำบลน้ำแพร่ยังมีแหล่งท่องเที่ยวและกิจกรรมกลางแจ้งหลายแห่ง โดยเฉพาะโซนสวนน้ำ แกรนด์แคนยอน วอเตอร์ปาร์ค สนามกอล์ฟ และวัดเก่าแก่สไตล์ล้านนา ถ้านักเดินทางวางแผนเที่ยวทั้งวัน สามารถจัดเส้นทางให้แวะเรียนรู้วัฒนธรรมที่ศูนย์สืบสานฯ แล้วต่อด้วยกิจกรรมเล่นน้ำหรือเที่ยววัดใกล้เคียงได้อย่างลงตัว ถือเป็นหนึ่งในเสน่ห์ของย่านหางดงที่ผสมทั้งธรรมชาติ วัฒนธรรม และกิจกรรมร่วมสมัยเข้าไว้ด้วยกัน

 

เมื่อมองภาพรวม ศูนย์สืบสานศิลปวัฒนธรรมล้านนาตำบลน้ำแพร่จึงไม่ใช่เพียงสถานที่สอนตีกลองหรือฟ้อนรำ แต่ทำหน้าที่เหมือนหัวใจดวงเล็กของชุมชนที่เต้นอยู่ตลอดเวลา ทุกครั้งที่มีเสียงกลองสะบัดชัยดังขึ้น หรือทุกครั้งที่เด็ก ๆ ก้าวเท้าออกฟ้อนในงานบุญ คือสัญญาณว่า “วัฒนธรรมล้านนาในหมู่บ้านนี้ยังหายใจอยู่” และยังถูกส่งต่อจากรุ่นหนึ่งไปสู่อีกรุ่นอย่างไม่ขาดสาย

 

สำหรับผู้ที่สนใจเรื่องศิลปวัฒนธรรม การมาเยี่ยมศูนย์แห่งนี้จะช่วยให้เข้าใจว่าการอนุรักษ์ไม่จำเป็นต้องอยู่ในรูปแบบพิพิธภัณฑ์หรืออาคารใหญ่โตเสมอไป แต่อาจอยู่ในบ้านไม้หลังเดิมของครูภูมิปัญญา ที่เต็มไปด้วยเสียงกลอง การหัวเราะของเด็ก ๆ และรอยยิ้มของผู้ใหญ่ที่เห็นต่อหน้าว่าสิ่งที่บรรพบุรุษส่งต่อมานั้นไม่ได้สูญหายไปกับกาลเวลา

 

 

 

ตอบ: ศูนย์สอนการตีกลองสะบัดชัย การฟ้อนดาบ การฟ้อนเชิง การตีกลองชัยมงคล และกิจกรรมวัฒนธรรมล้านนาอื่น ๆ ตามโอกาส เช่น การฝึกซ้อมการแสดงสำหรับงานประเพณีและงานบุญของชุมชน

 

ตอบ: ไม่มีค่าใช้จ่าย ศูนย์สืบสานศิลปวัฒนธรรมล้านนาตำบลน้ำแพร่เป็นศูนย์เรียนรู้ชุมชนที่ไม่หวังผลกำไร เปิดโอกาสให้เด็ก เยาวชน และประชาชนทั่วไปเข้ามาเรียนรู้ได้ฟรี

 

ตอบ: ได้ ศูนย์เปิดรับผู้เรียนทุกวัย ทั้งเด็กเล็ก เยาวชน ผู้ใหญ่ และผู้สูงอายุ เน้นบรรยากาศการเรียนรู้แบบครอบครัวและชุมชน ทุกคนสามารถเรียนรู้ตามศักยภาพของตนเอง

 

ตอบ: สามารถเดินทางไปยังศูนย์ในช่วงเวลาทำการ 08.00–17.00 น. หากต้องการดูการซ้อมหรือเข้าร่วมกิจกรรมเฉพาะช่วง แนะนำให้ประสานงานกับผู้ประสานศูนย์หรือสอบถามผ่านองค์การบริหารส่วนตำบลน้ำแพร่ล่วงหน้าเพื่อให้ทราบกำหนดการที่แน่นอน

 

ตอบ: ศูนย์มีบทบาทสำคัญในการจัดชุดการแสดงกลองสะบัดชัย ฟ้อนดาบ ฟ้อนเชิง และการแสดงล้านนาอื่น ๆ สำหรับงานประเพณี เช่น ประเพณียี่เป็ง ประเพณีปี๋ใหม่เมือง งานลอยกระทง งานรดน้ำดำหัว และงานต้อนรับแขกสำคัญของชุมชนและหน่วยงานรัฐ

 

ตอบ: สามารถทำได้ โดยควรติดต่อประสานงานล่วงหน้าเพื่อแจ้งจำนวนผู้เข้าร่วมและวัตถุประสงค์ของการศึกษาดูงาน เพื่อให้ทางศูนย์และชุมชนเตรียมกิจกรรมหรือการสาธิตได้เหมาะสมกับคณะผู้มาเยือน

 

ตอบ: มีหลายแห่ง เช่น แกรนด์แคนยอน วอเตอร์ปาร์ค วัดน้ำแพร่ เชียงใหม่ไนท์ซาฟารี สนามกอล์ฟนอร์ทฮิลล์ รวมถึงวัดต้นเกว๋นในอำเภอหางดง นักท่องเที่ยวสามารถวางแผนทริปที่ผสมผสานการเรียนรู้วัฒนธรรมกับกิจกรรมท่องเที่ยวและพักผ่อนในพื้นที่เดียวกันได้อย่างสะดวก