ขุนหลวงวิลังคะ

Rating: 3/5 (6 votes)

วันเปิดทำการ: ทุกวัน

เวลาเปิดทำการ: 08.00–17.00 น. (โดยประมาณ)

 

สถูปพ่อขุนหลวงวิลังคะ ตั้งอยู่หมู่ที่ 5 บ้านเมืองก๊ะ ตำบลสะลวง อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ กลางหุบเขาและผืนป่าที่เป็นส่วนหนึ่งของแนวเขาดอยสุเทพ สถานที่ศักดิ์สิทธิ์แห่งนี้เป็นจุดศูนย์รวมศรัทธาของลูกหลานชาวลัวะและชาวบ้านเมืองก๊ะที่เชื่อว่า ขุนหลวงวิลังคะคือกษัตริย์ผู้ปกครองแผ่นดินล้านนายุคแรก ๆ และเป็นบรรพบุรุษที่ปกปักรักษาชุมชนบนผืนดินแถบนี้มานับร้อย ๆ ปี

 

ตามตำนานที่เล่าสืบกันมา ขุนหลวงวิลังคะ หรือที่เรียกกันในสำเนียงพื้นเมืองว่า “มะลังกะ” เป็นกษัตริย์ของชนเผ่าลัวะ ผู้สร้างอาณาจักรอยู่บริเวณเชิงเขาดอยสุเทพและที่ราบลุ่มแม่น้ำปิง มีเมืองสำคัญหลายแห่งที่ถูกกล่าวถึงในตำนานและหลักฐานโบราณคดี เช่น เวียงนพบุรี เวียงเชษฐบุรีหรือเวียงเจ็ดลิน และเวียงสวนดอก ซึ่งต่อมากลายเป็นพื้นที่ใจกลางของเมืองเชียงใหม่ในยุคหลัง การปรากฏชื่อของขุนหลวงวิลังคะในตำนานหลายสำนัก สะท้อนให้เห็นถึงบทบาทของชนเผ่าลัวะในฐานะเจ้าของถิ่นดั้งเดิมของแอ่งเชียงใหม่–ลำพูนก่อนการมาถึงของอาณาจักรล้านนา

 

เรื่องเล่าของขุนหลวงวิลังคะเชื่อมโยงกับตำนานหริภุญชัยและพระนางจามเทวีอย่างแนบแน่น หลายเวอร์ชันเล่าใกล้เคียงกันว่า ขุนหลวงวิลังคะเคยยกทัพไปท้าทายอำนาจหริภุญชัย และมีเงื่อนไขประลองความสามารถด้วยการพุ่ง “เสน้า” หรือหอกด้ามยาวสองคมจากดอยสุเทพให้ไปตกภายในกำแพงเมืองหริภุญชัย แต่เมื่อภายหลังถูกกลยุทธ์ของพระนางจามเทวีทำให้เดชะวิทยาคมเสื่อมถอย เมื่อพุ่งเสน้าอีกครั้งกลับไปตกที่เชิงดอยสุเทพ บริเวณที่ชาวบ้านเรียกกันว่า “หนองสะเหน้า” จึงกลายเป็นหมุดหมายสำคัญในตำนาน ก่อนที่ขุนหลวงจะถอนตัวจากสงครามและค่อย ๆ ล่าถอยออกจากเวทีการเมืองในลุ่มน้ำปิง

 

ต่อมาเมื่อพญามังรายขยายอำนาจลงมาทางใต้และสร้างนครเชียงใหม่ขึ้นในปี พ.ศ. 1839 บริเวณเชิงดอยสุเทพ เมืองและชุมชนของชาวลัวะหลายแห่งก็ถูกผนวกรวมเข้ามาอยู่ในอาณาจักรล้านนา ชาวลัวะบางส่วนกระจัดกระจายไปตั้งถิ่นฐานอยู่ในหุบเขาและดอยต่าง ๆ หนึ่งในนั้นคือบ้านเมืองก๊ะที่สืบทอดตำนานของขุนหลวงวิลังคะมาตลอด แม้บทบาททางการเมืองจะเลือนหายไป แต่ความทรงจำเกี่ยวกับกษัตริย์ลัวะพระองค์นี้ยังคงถูกเก็บรักษาไว้ในพิธีกรรม ความเชื่อ และสถานที่ศักดิ์สิทธิ์อย่างสถูปพ่อขุนหลวงวิลังคะ

 

องค์สถูปพ่อขุนหลวงวิลังคะตั้งอยู่เนินดินไม่สูงมากนัก ล้อมรอบด้วยต้นไม้ใหญ่และป่าชุมชนบ้านเมืองก๊ะ บรรยากาศร่มรื่น เงียบสงบ ด้านหน้าสถูปมักมีธูปเทียน ดอกไม้ และเครื่องเซ่นสรวงที่ชาวบ้านนำมาถวายอย่างสม่ำเสมอ เมื่อเดินเข้าไปใกล้ จะรู้สึกได้ถึงบรรยากาศขรึมขลังแบบศาสนสถานผสมศาลผีบรรพบุรุษ สถูปไม่ใหญ่นักแต่เต็มไปด้วยร่องรอยการบูรณะและดูแลอย่างต่อเนื่องจากคนในชุมชน สะท้อนให้เห็นว่าความเชื่อและความเคารพที่มีต่อขุนหลวงวิลังคะยังคงมีชีวิตอยู่จนถึงปัจจุบัน

 

ทุกปีที่สถูปพ่อขุนหลวงวิลังคะจะมีพิธีกรรมสำคัญที่เรียกว่า “เลี้ยงขุนหลวง” หรือ “เลี้ยงไหว้สา” จัดขึ้นในเดือน 9 เมืองของปฏิทินล้านนา ซึ่งโดยประมาณจะตรงกับช่วงเดือนมิถุนายนของทุกปี ชาวบ้านเชื่อว่าการจัดพิธีเลี้ยงขุนหลวงจะช่วยให้พืชผลอุดมสมบูรณ์ ฟ้าฝนดี น้ำปลาอาหารไม่ขาดแคลน และยังช่วยคุ้มครองคนในหมู่บ้านให้ปลอดภัย พิธีจะเลือกวันก่อนเริ่มลงสวน ทำนา และมีข้อห้ามหลายอย่าง เช่น ต้องไม่ใช่วันศีล ไม่ใช่วันเสีย ไม่ใช่วันอาทิตย์ วันจันทร์ หรือวันพุธ เพื่อให้เป็นวันที่เหมาะสมตามคติความเชื่อโบราณ

 

ในงานเลี้ยงขุนหลวง ชาวบ้านจะร่วมกันจัดเครื่องสังเวย ทั้งอาหารพื้นเมือง ข้าวปลาเนื้อ ของหวาน และเครื่องดื่มตามแบบพิธีผีบรรพบุรุษ มีการตั้งเครื่องบูชาบนโต๊ะบวงสรวงหน้าองค์สถูป ผู้เฒ่าผู้แก่ในชุมชนจะเป็นผู้นำประกอบพิธีตามแบบฉบับดั้งเดิม มีการกล่าวคำขอขมา ขอบคุณ และขอพรจากดวงวิญญาณของขุนหลวงวิลังคะให้ช่วยคุ้มครองชุมชนและให้การเพาะปลูกตลอดปีนั้นประสบผลสำเร็จ พิธีนี้ไม่เพียงเป็นการบวงสรวงเท่านั้น แต่ยังทำหน้าที่เป็นพื้นที่เรียนรู้ประวัติศาสตร์และรากเหง้าของชาวเมืองก๊ะให้กับคนรุ่นใหม่ด้วย

 

บ้านเมืองก๊ะเองเป็นชุมชนของลูกหลานชาวลัวะที่ยังรักษาอัตลักษณ์หลายอย่างไว้ ทั้งภาษา การแต่งกายแบบดั้งเดิมในบางโอกาส และคติความเชื่อเกี่ยวกับผีบรรพบุรุษ ในพื้นที่รอบหมู่บ้านมีหลักฐานโบราณคดีหลายแห่ง เช่น เนินดินรูปวงกลมหรือ “หลุมฝังศพลัวะ” ที่เชื่อว่ามีอายุหลายร้อยปี รวมถึงร่องรอยกำแพงดินและดอยหินที่สันนิษฐานว่าเคยเป็นจุดสังเกตการณ์หรือป้อมป้องกันเมือง นอกจากนี้ยังพบเศษภาชนะดินเผา เศษเครื่องถ้วยจีน และอิฐโบราณสมัยล้านนา กระจายอยู่ตามจุดต่าง ๆ ในหมู่บ้าน ยืนยันได้ว่าดินแดนนี้เคยเป็นศูนย์กลางชุมชนสำคัญมาตั้งแต่สมัยโบราณ

 

สำหรับผู้มาเยือน สถูปพ่อขุนหลวงวิลังคะไม่ใช่เพียงจุด “เช็กอิน” ทางประวัติศาสตร์เท่านั้น แต่ยังเป็นพื้นที่ที่ช่วยเปิดมุมมองใหม่เกี่ยวกับประวัติศาสตร์เชียงใหม่และล้านนา เพราะทำให้เราเห็นว่า ก่อนจะมีเชียงใหม่ในฐานะเมืองหลวงของล้านนา ดินแดนแถบนี้เคยเป็นอาณาจักรของชาวลัวะและมีระบบความเชื่อ พิธีกรรม และการปกครองเป็นของตนเอง การได้มาสักการะสถูปแห่งนี้จึงเหมือนการ “ทักทาย” เจ้าของถิ่นดั้งเดิม และเรียนรู้ว่าล้านนาไม่ได้มีเพียงเรื่องของพญามังรายหรือเชียงใหม่เท่านั้น หากยังมีเรื่องราวของชาวลัวะและขุนหลวงวิลังคะซ่อนอยู่เบื้องหลัง

 

การไปเยือนบ้านเมืองก๊ะและสถูปพ่อขุนหลวงวิลังคะยังสามารถจัดเป็นทริปเล็ก ๆ ควบคู่กับการเที่ยววัดพระพุทธบาทสี่รอยและวัดอื่น ๆ บนเส้นทางเดียวกันได้ โดยเฉพาะผู้ที่สนใจประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและวัฒนธรรมของชนเผ่าพื้นเมือง การใช้เวลาสักครึ่งวันเดินชมหมู่บ้านเก่า นั่งพักในคาเฟ่บรรยากาศธรรมชาติแถบสะลวง แล้วค่อยแวะสักการะสถูปก่อนกลับตัวเมืองเชียงใหม่ จะทำให้ได้เห็นภาพล้านนาอีกมุมหนึ่งที่ไม่ใช่เพียงตัวเมืองคูเมืองและวัดชื่อดังเท่านั้น แต่ยังเป็นล้านนาของคนภูเขา คนป่า และคนดั้งเดิมที่ยังหายใจอยู่ในปัจจุบัน

 

การเดินทาง: จากตัวเมืองเชียงใหม่ใช้ถนนสายเชียงใหม่–แม่ริม (ทางหลวงหมายเลข 107) ระยะทางประมาณ 15 กิโลเมตร จากนั้นเลี้ยวซ้ายเข้าสู่ถนนแม่ริม–สะเมิง (ทางหลวงหมายเลข 1096) มุ่งหน้าไปทางตำบลสะลวง ผ่านแยกปากทางสะลวงและชุมชนต่าง ๆ แล้วใช้ถนนเข้าสู่บ้านเมืองก๊ะ รวมระยะทางจากตัวเมืองเชียงใหม่ถึงสถูปประมาณ 35–40 กิโลเมตร ใช้เวลาเดินทางราว 45–60 นาที เหมาะกับการเดินทางโดยรถยนต์ส่วนตัวหรือรถเช่า หากไม่มีรถสามารถเหมาแท็กซี่หรือรถสองแถวจากตัวเมืองเชียงใหม่ได้ โดยควรตกลงค่าใช้จ่ายและเส้นทางล่วงหน้าให้ชัดเจน

 

เมื่อไปถึงบริเวณสถูปนักท่องเที่ยวควรแต่งกายสุภาพ เดินด้วยความสำรวม และเว้นการส่งเสียงดัง เนื่องจากพื้นที่ดังกล่าวถือเป็นเขตศักดิ์สิทธิ์และเป็นสถานที่ประกอบพิธีกรรมผีบรรพบุรุษของชุมชน หากต้องการสักการะสามารถเตรียมดอกไม้ ธูปเทียนไปเอง หรืออาจใช้ดอกไม้ท้องถิ่นที่หาได้ในหมู่บ้านโดยไม่เด็ดจากบริเวณสถูปโดยตรง การรักษาความสะอาดและเคารพกฎของชุมชนเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้สถานที่ศักดิ์สิทธิ์แห่งนี้ยังคงความสงบงามและเป็นที่พึ่งทางใจของทั้งชาวบ้านและผู้มาเยือนต่อไปอีกยาวนาน

 

 

ตอบ: สถูปพ่อขุนหลวงวิลังคะตั้งอยู่หมู่ที่ 5 บ้านเมืองก๊ะ ตำบลสะลวง อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ อยู่ในเขตเชิงเขาดอยสุเทพ ห่างจากตัวเมืองเชียงใหม่ประมาณ 35–40 กิโลเมตร

 

ตอบ: พิธีเลี้ยงขุนหลวงหรือเลี้ยงไหว้สาจะจัดขึ้นเป็นประจำทุกปีในเดือน 9 เมืองของปฏิทินล้านนา ซึ่งโดยประมาณตรงกับช่วงเดือนมิถุนายน ก่อนเริ่มฤดูเพาะปลูก โดยจะเลือกวันที่ไม่ใช่วันศีลและไม่ใช่วันอาทิตย์ วันจันทร์ หรือวันพุธตามคติความเชื่อโบราณ

 

ตอบ: สามารถเดินทางไปสักการะได้ตลอดทั้งปี ในช่วงเช้าหรือเย็นอากาศจะค่อนข้างเย็นสบายและบรรยากาศเงียบสงบเป็นพิเศษ หากต้องการร่วมพิธีใหญ่ของชุมชนควรติดตามกำหนดการพิธีเลี้ยงขุนหลวงในเดือน 9 เมืองของแต่ละปี

 

ตอบ: ควรแต่งกายสุภาพ เตรียมดอกไม้ ธูปเทียน หรือของทำบุญพื้นบ้านตามความเหมาะสม และปฏิบัติตามคำแนะนำของผู้นำชุมชนอย่างเคร่งครัด เนื่องจากพิธีดังกล่าวเป็นพิธีกรรมผีบรรพบุรุษที่ชาวบ้านให้ความเคารพสูง ไม่ควรถ่ายรูปหรือใช้เสียงดังในช่วงประกอบพิธีสำคัญ

 

ตอบ: เส้นทางไปบ้านเมืองก๊ะยังไม่มีรถประจำทางตรงถึงสถูป จึงสะดวกที่สุดหากมีรถยนต์ส่วนตัวหรือรถเช่า หากไม่มีรถสามารถเหมาแท็กซี่หรือรถสองแถวจากตัวเมืองเชียงใหม่ โดยควรตกลงค่าโดยสาร เวลาออกเดินทาง และเวลาไปรับกลับให้ชัดเจนล่วงหน้า