ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงขุนแปะ

Rating: 3.3/5 (13 votes)

วันเปิดทำการ: ทุกวัน (แนะนำตรวจประกาศล่าสุดก่อนเดินทาง)

เวลาเปิดทำการ: แนะนำตรวจประกาศล่าสุดจากหน่วยงาน/เพจทางการ (ช่วงฤดูกาลท่องเที่ยวบางช่วงอาจมีเวลารับนักท่องเที่ยวเฉพาะ)

 

ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงขุนแปะ เป็นพื้นที่ทำงานจริงของโครงการหลวงที่พาเราเข้าไปเห็น “แก่น” ของโครงการพระราชดำริในแบบที่จับต้องได้ ไม่ใช่แหล่งเที่ยวที่เน้นความหวือหวาหรือจุดถ่ายรูปเป็นหลัก แต่เป็นพื้นที่ที่ถูกออกแบบให้เกิด “อาชีพที่ยั่งยืน” ควบคู่กับ “การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ” บนพื้นที่สูงอย่างเป็นระบบ จุดแข็งของที่นี่คือความเป็นศูนย์พัฒนาที่ทำงานกับชุมชนอย่างต่อเนื่อง ช่วยให้คนบนดอยมีทางเลือกใหม่แทนการปลูกฝิ่นและการทำไร่เลื่อนลอย พร้อมยกระดับคุณภาพชีวิตให้มั่นคงขึ้นแบบค่อยเป็นค่อยไป

 

ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงขุนแปะก่อตั้งขึ้นเมื่อเดือนกุมภาพันธ์ ปี พ.ศ. 2526 ตามพระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว โดยมีเจตนารมณ์สำคัญคือช่วยเหลือชาวเขาเผ่ากะเหรี่ยงและม้ง ให้มีอาชีพที่สุจริตและเหมาะกับพื้นที่สูง สร้างรายได้ทดแทนการปลูกฝิ่น ลดแรงกดดันต่อพื้นที่ป่าต้นน้ำ และทำให้ชุมชนค่อย ๆ ตั้งหลักชีวิตได้ดีขึ้น งานพัฒนาของศูนย์จึงไม่ใช่แค่เรื่องปลูกพืช แต่เป็นการจัดวาง “ระบบอาชีพ–ระบบทรัพยากร–ระบบชุมชน” ให้เดินไปด้วยกัน เพื่อให้ความเปลี่ยนแปลงไม่หยุดอยู่แค่ปีสองปี แต่พอจะสู้กับความเสี่ยงระยะยาวได้

 

ในเชิงพื้นที่ ศูนย์ครอบคลุมพื้นที่เกษตรของหมู่บ้าน โดยเริ่มดำเนินการพัฒนาและส่งเสริมด้านไม้ผลเป็นอันดับแรก ก่อนขยายผลไปสู่การส่งเสริมผัก ไม้ดอกไม้ประดับ สมุนไพร และพืชไร่ ซึ่งสะท้อนวิธีคิดของโครงการหลวงที่มองเรื่อง “ความหลากหลาย” เป็นหัวใจ เพราะพื้นที่สูงมีทั้งข้อจำกัดเรื่องความลาดชัน อุณหภูมิ และฤดูกาล หากยึดติดกับพืชชนิดเดียว ความเสี่ยงจะตกกับครัวเรือนหนักมาก การทำให้ชุมชนมีตัวเลือกหลายแบบจึงช่วยกระจายรายได้และทำให้ครัวเรือนปรับตัวได้ดีขึ้นเมื่อเจอสภาพอากาศแปรปรวนหรือราคาผลผลิตขึ้นลง

 

เมื่อการส่งเสริมอาชีพเริ่มตั้งหลักได้ งานของศูนย์ก็ขยายไปสู่มิติด้านเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม เพราะการพัฒนาบนพื้นที่สูงให้ยั่งยืนไม่สามารถทำได้ด้วยเทคนิคการเกษตรอย่างเดียว จำเป็นต้องเสริมทักษะ การจัดการครัวเรือน การรวมกลุ่ม การสื่อสารตลาด และการรักษารากของชุมชนไปพร้อมกัน ที่สำคัญคือศูนย์ส่งเสริมการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติควบคู่กันไป เพื่อให้การทำกินไม่กลายเป็นแรงกดดันต่อป่าต้นน้ำ และให้ภูเขายังเลี้ยงคนได้ในระยะยาว

 

ปัจจุบันศูนย์พัฒนาโครงการหลวงขุนแปะมีพื้นที่รับผิดชอบดำเนินงาน 28,765 ไร่ ครอบคลุม 4 หมู่บ้าน และมีประชากรที่ได้รับการพัฒนาและส่งเสริมจำนวน 466 ครัวเรือน 466 ราย ตัวเลขเหล่านี้ทำให้เห็นว่า “ขุนแปะ” ไม่ได้เป็นแค่ชื่อจุดบนแผนที่ แต่เป็นพื้นที่ทำงานขนาดใหญ่ที่ต้องบริหารทั้งองค์ความรู้ เครือข่าย และทรัพยากรอย่างละเอียด เพื่อให้ผลลัพธ์ไปถึงชีวิตคนจริง ๆ ไม่ใช่ไปหยุดอยู่ในรายงาน

 

ภูมิประเทศของพื้นที่เป็นภูเขาสลับกับที่ราบในหุบเขา มีลำห้วยแม่แปะและลำห้วยต้นผึ้งไหลผ่าน สูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 1,035 เมตร ลักษณะดินเป็นดินร่วนปนทราย ระบายน้ำได้ดี และมีค่า pH ประมาณ 6.5–7 เงื่อนไขเชิงกายภาพแบบนี้เป็นทั้ง “ข้อได้เปรียบ” และ “โจทย์ท้าทาย” ในเวลาเดียวกัน เพราะดินที่ระบายน้ำดีช่วยลดปัญหาน้ำขัง แต่ก็ต้องบริหารธาตุอาหารและความชื้นให้เหมาะสม โดยเฉพาะช่วงฤดูฝนที่หน้าดินอาจถูกชะล้างได้ง่ายหากไม่มีการจัดการพื้นที่อย่างระมัดระวัง การพัฒนาเกษตรบนพื้นที่สูงจึงต้องคิดเรื่องดินและน้ำไปพร้อมกับเรื่องรายได้เสมอ

 

ด้านภูมิอากาศ พื้นที่มีอุณหภูมิเฉลี่ยต่ำสุดประมาณ 14.5 องศาเซลเซียส อุณหภูมิเฉลี่ยสูงสุดประมาณ 27.2 องศาเซลเซียส และมีปริมาณน้ำฝนเฉลี่ย 1,220 มิลลิเมตรต่อปี สภาพอากาศลักษณะนี้เอื้อต่อการปลูกพืชหลายกลุ่ม และเหมาะกับแนวทาง “ปลูกให้ตรงฤดู–ปลูกให้ตรงพื้นที่” ซึ่งเป็นหลักคิดสำคัญของการส่งเสริมพืชในโครงการหลวง หากมาเที่ยวในฐานะคนสนใจงานพัฒนา คุณจะสัมผัสได้ว่าความรู้เรื่องสภาพแวดล้อมไม่ได้อยู่ในตำราอย่างเดียว แต่มันอยู่ในวิธีวางแปลง วิธีเลือกพืช และวิธีจัดการพื้นที่ให้อยู่กับภูเขาได้โดยไม่ทำร้ายกัน

 

มุมของนักท่องเที่ยวหรือคนที่อยากมาพักใจ ขุนแปะเป็นพื้นที่ที่เหมาะกับการ “เดินช้า ๆ แล้วดูให้ลึก” เพราะเสน่ห์ของศูนย์ไม่ได้อยู่ที่การจัดฉากให้สวยเหมือนสวนโชว์ แต่เป็นความจริงของพื้นที่ทำงานที่มีผู้คน มีแปลงเกษตร มีวิธีคิด และมีเป้าหมายชัดเจน ถ้าคุณตั้งใจมาแบบท่องเที่ยวเชิงเรียนรู้ แนะนำให้โฟกัสว่าแต่ละกิจกรรมหรือแปลงสาธิตสะท้อนการแก้ปัญหาอะไรของชุมชน และทำไมการอนุรักษ์ทรัพยากรถึงต้องเดินคู่กับอาชีพ นี่คือวิธีเที่ยวที่ทำให้ขุนแปะ “มีความหมาย” มากกว่าการแวะถ่ายรูปแล้วผ่านไป

 

การเดินทาง จากตัวเมืองเชียงใหม่ ใช้เส้นทางหลวงหมายเลข 108 (เชียงใหม่–ฮอด) มาถึงกิโลเมตรที่ 82–83 บริเวณสามแยกไปบ้านแปะและวัดตอง ให้เลี้ยวขวา จากนั้นขับตรงผ่านบ้านแปะ บ้านทุ่งพัฒนา บ้านบนนา และบ้านขุนแปะ ประมาณ 22 กิโลเมตร จะถึงที่ทำการศูนย์พัฒนาโครงการหลวงขุนแปะ ช่วงฤดูฝนการคมนาคมอาจลำบาก ควรเผื่อเวลา ตรวจสภาพรถ และขับด้วยความระมัดระวัง

 

 

ตอบ: เหมาะกับคนที่อยากเที่ยวเชียงใหม่แบบได้สาระจากงานพัฒนาจริง สนใจโครงการหลวง เกษตรบนพื้นที่สูง การอนุรักษ์ทรัพยากร หรืออยากเรียนรู้ว่าการสร้างอาชีพทดแทนฝิ่นและไร่เลื่อนลอยทำงานอย่างไรในชีวิตจริงของชุมชน

 

ตอบ: จุดเด่นคือการพัฒนาพืชหลายกลุ่มตั้งแต่ไม้ผล ผัก ไม้ดอกไม้ประดับ สมุนไพร และพืชไร่ ควบคู่การพัฒนาเศรษฐกิจสังคม–วัฒนธรรม และการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ทำให้เห็นระบบงานที่เชื่อมอาชีพกับป่าต้นน้ำ

 

ตอบ: โดยทั่วไปช่วงปลายฝน–ต้นหนาวมักเดินทางและเที่ยวสบายกว่า ส่วนฤดูฝนคมนาคมอาจลำบาก ควรเผื่อเวลา ตรวจสภาพรถ และติดตามประกาศสภาพเส้นทางก่อนออกเดินทาง

 

ตอบ: แนะนำตรวจเงื่อนไขการเข้าชมหรือช่วงเวลารับนักท่องเที่ยวล่วงหน้า แต่งกายสุภาพ เดินตามแนวทางที่เจ้าหน้าที่หรือชุมชนแนะนำ และเคารพความเป็นพื้นที่ทำงานจริงของศูนย์และชุมชน

 

ตอบ: ใช้ทางหลวง 108 (เชียงใหม่–ฮอด) ถึงกม. 82–83 เลี้ยวขวาที่สามแยกไปบ้านแปะและวัดตอง แล้วขับต่อผ่านบ้านแปะ บ้านทุ่งพัฒนา บ้านบนนา ไปบ้านขุนแปะประมาณ 22 กิโลเมตร ช่วงฝนควรเพิ่มความระมัดระวัง