เขื่อนสรีดภงค์

เขื่อนสรีดภงค์ หรือที่บางครั้งเรียกว่า ทำนบพระร่วง ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกของเมืองสุโขทัย มีเทือกเขาประทักษ์ทอดยาวเป็นฉากหลังที่งดงาม ทำให้พื้นที่นี้นอกจากจะมีความสำคัญทางประวัติศาสตร์แล้ว ยังมีทิวทัศน์ธรรมชาติที่น่าชม เขื่อนนี้สะท้อนให้เห็นถึงความชาญฉลาดของชาวสุโขทัยในอดีตที่สามารถบริหารจัดการน้ำได้อย่างเป็นระบบและยั่งยืน โดยพื้นที่รอบเขื่อนเป็นแหล่งอุดมสมบูรณ์ของพืชพรรณไม้ต่าง ๆ ทั้งไม้ผล ไม้ยืนต้น รวมถึงพืชสมุนไพร ทำให้บริเวณนี้มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง และเป็นพื้นที่รับน้ำฝนตามธรรมชาติได้เป็นอย่างดี

 

จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ ชาวสุโขทัยได้สร้างคันดินกั้นน้ำขนาดใหญ่ระหว่างตีนเขากิ่วอ้ายมาถึงตีนเขาพระบาทใหญ่ เพื่อรองรับและควบคุมปริมาณน้ำที่ไหลมาจากโซกต่าง ๆ รวมถึงน้ำฝนที่ตกลงมาในพื้นที่เขา โดยเชื่อว่ามีทั้งหมด 17 โซก เขื่อนดินนี้ถูกสร้างขึ้นเพื่อผันน้ำไปตามคลองส่งน้ำเข้าสู่เมืองเก่าและพระราชวังในอดีต น้ำจากเขื่อนถูกนำเข้าสู่สระตระพังเงินและตระพังทอง เพื่อใช้ในการอุปโภคบริโภคและกิจกรรมต่าง ๆ ของเมือง การจัดการน้ำเช่นนี้ทำให้เมืองสุโขทัยสามารถรักษาความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่และสนับสนุนการเกษตรได้อย่างมีประสิทธิภาพ

 

ในศิลาจารึกหลักที่ 1 มีการกล่าวถึงสรีดภงค์ว่า "เบื้องหัวนอนเมืองสุโขไทนี้ มีกุฏิ พิหาร ปู่ครูอยู่ มีสรีดภงส มีป่าพร้าวป่าลาง มีป่าม่วง ป่าขาม มีน้ำโคก มีพระขพุง ผีเทพดาในเขาอันนั้น เป็นใหญ่กว่าทุกผีในเมืองนี้" ข้อความนี้สะท้อนถึงความสำคัญของเขื่อนและพื้นที่โดยรอบในฐานะศูนย์กลางการจัดการน้ำและพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ของชุมชนสุโขทัย

 

ในปัจจุบัน กรมชลประทานร่วมกับกรมศิลปากรได้เข้ามาดูแล ปรับปรุง และบูรณะเขื่อนสรีดภงค์ให้มีความแข็งแรงและสามารถกักเก็บน้ำได้มากขึ้น เขื่อนมีความสูงประมาณ 10 เมตร และสามารถกักเก็บน้ำได้ถึง 400,000 ลูกบาศก์เมตร การปรับปรุงครั้งนี้ไม่เพียงแต่รักษาความแข็งแรงของโครงสร้างเดิม แต่ยังช่วยให้เขื่อนสามารถทำหน้าที่ในการกักเก็บน้ำและบริหารจัดการน้ำได้อย่างมีประสิทธิภาพในปัจจุบัน

 

เขื่อนสรีดภงค์เป็นตัวอย่างที่สำคัญของภูมิปัญญาไทยในด้านวิศวกรรมโบราณ การสร้างเขื่อนดินและระบบผันน้ำสะท้อนให้เห็นถึงความเข้าใจในลักษณะภูมิศาสตร์และธรรมชาติของชุมชนสุโขทัย การออกแบบคันดินและคลองส่งน้ำที่สามารถเชื่อมต่อกับสระภายในเมืองแสดงให้เห็นถึงการบริหารน้ำอย่างเป็นระบบ เพื่อรองรับการดำรงชีวิตของประชาชนและกิจกรรมต่าง ๆ ของเมือง การรักษาและบูรณะเขื่อนสรีดภงค์ในปัจจุบันจึงเป็นการสืบสานภูมิปัญญาโบราณให้คงอยู่ พร้อมกับสร้างคุณค่าใหม่ในด้านการท่องเที่ยวและการศึกษา

 

นอกจากความสำคัญทางด้านประวัติศาสตร์และวิศวกรรมแล้ว บริเวณรอบเขื่อนสรีดภงค์ยังเป็นพื้นที่ธรรมชาติที่สวยงาม สามารถชมวิวทิวทัศน์ของเทือกเขาประทักษ์และลำคลองที่ไหลผ่านพื้นที่อย่างสงบ เขื่อนนี้จึงไม่เพียงแต่เป็นแหล่งกักเก็บน้ำ แต่ยังเป็นแหล่งเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์และภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ผู้สนใจสามารถเข้ามาสัมผัสได้ นอกจากนี้ นักท่องเที่ยวยังสามารถเพลิดเพลินกับบรรยากาศร่มรื่นและความเขียวขจีของผืนป่าใกล้เคียง ทำให้เขื่อนสรีดภงค์เป็นจุดท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและธรรมชาติที่มีคุณค่าอย่างแท้จริง

 

การพัฒนาและบูรณะเขื่อนสรีดภงค์จึงถือเป็นการผสมผสานระหว่างการอนุรักษ์โบราณสถานและการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรน้ำอย่างยั่งยืน ทั้งยังสะท้อนถึงภูมิปัญญาของชาวสุโขทัยในอดีตที่สามารถสร้างสรรค์โครงสร้างน้ำที่มีประสิทธิภาพและสวยงามไปพร้อมกัน เขื่อนสรีดภงค์จึงเป็นทั้งเครื่องหมายของความยิ่งใหญ่ทางประวัติศาสตร์ ความชาญฉลาดทางวิศวกรรม และแหล่งท่องเที่ยวที่สามารถให้ผู้คนเข้ามาศึกษา เรียนรู้ และซึมซับเรื่องราวของอดีตได้อย่างแท้จริง